پایگاه خبری حیات – شهین مردانی؛ با شتاب گرفتن روند سالمندی و کاهش نرخ فرزندآوری، ایران در آستانه یکی از مهمترین چالش‌های جمعیتی تاریخ خود قرار گرفته است. بر اساس آمارهای رسمی، میانگین نرخ باروری در کشور به حدود ۱.۶ فرزند برای هر زن رسیده، یعنی کمتر از سطح جایگزینی جمعیت. این کاهش، اگرچه در ظاهر تدریجی به نظر می‌رسد، اما در بلندمدت پیامدهایی گسترده برای ساختار اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی کشور به همراه دارد. در چنین شرایطی، هر تصمیم فردی برای سقط جنین به‌ویژه در بارداری‌های ناخواسته دیگر صرفاً یک انتخاب شخصی یا خانوادگی نیست، بلکه بخشی از روندی است که می‌تواند آینده جمعیت کشور را تحت‌تأثیر قرار دهد.
با این حال، در سال‌های اخیر، گزارش‌های متعددی از افزایش سقط‌های غیرضروری منتشر شده است؛ سقط‌هایی که نه از سر خطر برای سلامت مادر، بلکه بیشتر به‌دلیل فشارهای اقتصادی، اضطراب، نبود حمایت اجتماعی و گاه نگاه منفی جامعه به فرزندآوری صورت می‌گیرد. در بسیاری از موارد، زنان جوان در تصمیم‌گیری برای ادامه یا توقف بارداری تنها هستند و در نبود مشاوره‌های تخصصی، به تصمیم‌هایی ناگهانی و احساسی تن می‌دهند. این امر نشان می‌دهد که مسئله سقط در کشور ما، بیش از آنکه ریشه در قانون یا ممنوعیت داشته باشد، ناشی از خلأ فرهنگی، ضعف آموزش و کمبود حمایت‌های روانی و اجتماعی است.
کارشناسان حوزه جمعیت و سلامت خانواده معتقدند که سیاست‌گذاری‌های پراکنده و کوتاه‌مدت مانند پرداخت‌های نقدی، مشوق‌های مالی یا محدودسازی‌های قانونی نمی‌تواند جایگزین سیاست‌های بنیادینی شود که به باورها و ارزش‌های جامعه جهت می‌دهد. به گفته آنها، مسأله اصلی در ایران، کاهش «تمایل ذهنی» به فرزندآوری است، نه صرفاً مشکلات اقتصادی. در جامعه‌ای که موفقیت فردی با استقلال از خانواده و تأخیر در ازدواج تعریف می‌شود، تصمیم به فرزندآوری به امری ثانویه تبدیل می‌گردد. در چنین فضایی، حتی اگر سیاست‌های حمایتی مالی نیز اعمال شود، تغییر پایداری در رفتار جمعیتی رخ نخواهد داد.
نبود آموزش جامع باروری و آگاهی‌های لازم یکی از حلقه‌های مفقوده در این میان است. بسیاری از دختران و پسران جوان بدون شناخت کافی از مسئولیت‌های باروری و اهمیت آن در زندگی خانوادگی، وارد ازدواج می‌شوند. نتیجه آن است که بارداری‌های ناخواسته، اضطراب از آینده و در نهایت تصمیم‌های دشوار درباره ادامه یا سقط بارداری افزایش می‌یابد. اگر این آموزش‌ها با رویکردی علمی و فرهنگی در دانشگاه‌ها ارائه شود، نه‌تنها آگاهی و مسئولیت‌پذیری افزایش می‌یابد، بلکه نگرش منفی نسبت به فرزندآوری نیز تعدیل خواهد شد.
از سوی دیگر، ضعف حمایت‌های اجتماعی و روانی مادران باردار به‌ویژه در طبقات متوسط و پایین جامعه، نقش مهمی در گسترش سقط‌های غیرضروری دارد. در بسیاری از موارد، زنان در دوران بارداری از حمایت همسر، خانواده یا محیط کار برخوردار نیستند. نبود خدمات مشاوره رایگان، کمبود روان‌شناسان آموزش‌دیده در مراکز بهداشتی و نداشتن پوشش بیمه‌ای مناسب، همه عواملی هستند که فشار روحی و اقتصادی را بر زنان باردار افزایش می‌دهند. این فشارها گاه تا جایی پیش می‌رود که مادر باردار، سقط را تنها راه رهایی از اضطراب یا تنگنای مالی می‌بیند.
در کنار این عوامل، تبلیغات گسترده سبک زندگی فردگرایانه نیز بر نگرش نسل جوان تأثیر گذاشته؛ رسانه‌های اجتماعی، سینما و حتی تبلیغات تجاری، تصویری از موفقیت را ترویج می‌کنند که در آن ازدواج و فرزندآوری به حاشیه رانده شده است. در این نوع نگاه، کودک داشتن به‌مثابه محدودیت، نه فرصت، تعبیر می‌شود. در چنین شرایطی، بازتعریف ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی پیرامون خانواده، مادری و پدری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در نهایت، کارشناسان جمعیت‌شناسی تأکید می‌کنند که برای مقابله با روند رو به افزایش سقط‌های غیرضروری، باید نگاه سیاستی کشور از اقدامات مقطعی به سمت اصلاح عمیق فرهنگی و تقویت بنیان‌های اجتماعی تغییر کند. آموزش مستمر، حمایت روانی و اقتصادی از مادران، مشارکت نهادهای مدنی و رسانه‌ها در بازسازی تصویر مثبت از خانواده، و ایجاد حس امنیت و ارزش در فرزندآوری، مؤلفه‌هایی هستند که در کنار هم می‌توانند این روند را کند و معکوس کنند. بی‌تردید، آینده جمعیت ایران در گروی تصمیم‌های امروز ماست؛ تصمیم‌هایی که اگر بر پایه آگاهی، حمایت و فرهنگ‌سازی شکل گیرد، می‌تواند مسیر پایدارتری برای جامعه فردا رقم بزند.
راهکارهای عملی برای کاهش سقط‌های غیرضروری؛ ترکیب حمایت و فرهنگ
در شرایطی که افزایش سقط‌های غیرضروری به یکی از چالش‌های جدی جمعیت کشور تبدیل شده است، کارشناسان بر لزوم تلفیق سیاست‌های حمایتی و فرهنگی تأکید می‌کنند. به گفته آنها، کاهش سقط تنها با بودجه یا قانون ممکن نیست و نیازمند سرمایه‌گذاری در ذهن و باور جامعه است.
آموزش؛ پیشگیری از تصمیم‌های پرهزینه
یکی از مهمترین راهکارها، آموزش جامع و پیشگیرانه در دانشگاه‌ها است. آموزش‌هایی که دانشجویان را با مفاهیمی چون باروری، مسئولیت والدینی و پیامدهای سقط آشنا می‌کند، می‌تواند تصمیم به سقط غیرضروری را کاهش دهد. کارشناسان تأکید دارند که این آموزش‌ها باید مستمر و هدفمند باشند، نه طرح‌های کوتاه‌مدت، تا تأثیر واقعی بر نگرش نسل جوان بگذارند.
خدمات بهداشتی در دسترس؛ نخستین خط دفاع در برابر سقط
دسترسی آسان و رایگان به خدمات بهداشت باروری و پیشگیری از بارداری ناخواسته، از دیگر راهکارهای کلیدی است. فراهم کردن این خدمات برای همه گروه‌های سنی، به‌ویژه زنان جوان و مادران باردار، می‌تواند از بروز بارداری‌های ناخواسته جلوگیری کرده و در نتیجه، نرخ سقط‌های غیرضروری را کاهش دهد.
تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که حمایت مالی از خدمات تنظیم خانواده، از مؤثرترین ابزارهای کاهش بارداری ناخواسته است.
حمایت روانی و اجتماعی؛ امنیت برای مادر، آرامش برای نسل
در کنار سیاست‌های آموزشی و درمانی، پشتیبانی روانی و اجتماعی مادران پیش، حین و پس از بارداری، جایگاه ویژه‌ای دارد. ایجاد شبکه‌های حمایت اجتماعی و خدمات مشاوره، به مادران کمک می‌کند تصمیم‌های خود را در شرایط آرامش و اطمینان بگیرند. به گفته کارشناسان، در بسیاری از موارد، سقط نتیجه اضطراب، تنهایی و ترس است، نه فقط مشکلات اقتصادی.
روایت‌سازی فرهنگی؛ بازآفرینی تصویر مادری و خانواده
کارشناسان حوزه فرهنگ و رسانه معتقدند که رسانه‌ها و هنر نقشی سرنوشت‌ساز در شکل‌دهی به نگرش جامعه نسبت به خانواده و فرزند دارند. بازنمایی مادری و پدری به‌عنوان ارزش اجتماعی و نه بار سنگین زندگی، می‌تواند در بازسازی فرهنگ فرزندآوری نقش محوری ایفا کند. همچنین تغییر لحن روایت‌ها در سریال‌ها، فیلم‌ها و تبلیغات فرهنگی، زمینه‌ساز اصلاح باورهای عمومی درباره ارزش زندگی خانوادگی است.
هماهنگی نهادی؛ پیوند قانون، فرهنگ و سلامت
کارشناسان جمعیت نیز بر این باورند که هماهنگی میان نهادهای قانون‌گذار، آموزشی، فرهنگی و درمانی، ستون اصلی موفقیت در سیاست‌های جمعیتی است. هر تصمیم به سقط، بازتابی از خلأهای اقتصادی، فرهنگی یا روانی است و بدون بازسازی اعتماد و امید در خانواده، نمی‌توان این روند را تغییر داد. به تعبیر آنها، «سقط، علامت ضعف نظام فرهنگی و حمایتی است، نه فقط تصمیمی فردی.»
محمد اسماعیل اکبری، رئیس سابق کارگروه جمعیت و سرمایه اجتماعی، کمیسیون علمی فرهنگی و اجتماعی دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، در صحبت‌های پیشین خود درباره تجارب دیگر کشورها در کاهش نرخ سقط جنین و ضرورت بهره‌گیری ایران از آن، گفته است: مهمترین مولفه‌ای که کشورهای دیگر دارند این است که در زمینه فرزندآوری کار کردند. در فرانسه، آلمان و کانادا اگر کسی ۴ فرزند داشته‌باشد، هیچ مسئولیت اجتماعی دیگری جز تربیت و نگهداری از فرزندانش ندارد و حقوق، مسکن و دیگر امکانات رفاهی توسط دولت در اختیار او قرار می‌گیرد.
هشدار برای آینده؛ فرصت امروز، تهدید فردا
رهبر معظم انقلاب بارها تأکید کرده‌اند که مسئله جمعیت، آینده کشور است و بی‌توجهی به آن، ایران را در مسیر پیری و رکود قرار می‌دهد. افزایش سقط‌های غیرضروری، کاهش ازدواج و گسترش سبک زندگی فردگرایانه، زنگ‌های هشدار جدی برای جامعه امروز ایران‌اند. اگر این روند ادامه یابد، در دهه‌های آینده با پیامدهای برگشت‌ناپذیر انسانی و اجتماعی روبه‌رو خواهیم شد.
بیشتر بخوانید:
سقوط تولدها در سراشیبی جمعیتی/ قانون جوانی جمعیت روی کاغذ ماند!
آیا قانون جوانی جمعیت باعث تولد نوزادان معلول شد؟!
هزینه درمان ناباروری نجومی؛ بودجه حمایتی صفر!
فرزندآوری در پیچ و خم سبک زندگی و سیاست‌ها/ چرا جمعیت ایران کاهش می‌یابد؟
رسانه و فرزندآوری؛ بازوی مشوق یا مانع پنهان سیاست‌های جمعیتی؟!
فرزندآوری اولویت سیاست‌گذاری جهانی/ کشورها برای افزایش جمعیت چه کردند؟
اتحاد اقتصاد و فرهنگ علیه جمعیت
جمعیت در تراز انقلاب/ اقتصاد کافی نیست، فرهنگ باید برخیزد!
سقط جنین آینه بحران فرهنگی و اجتماعی/ روایت یک چالش جهانی
سقط جنین زیر ذره‌بین سیاست‌های جهانی؛ راهکارها و اقدامات کشورهای منتخب
تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که کاهش سقط‌های غیرضروری نیازمند رویکردی ترکیبی و چندبعدی است؛ ترکیبی که شامل اصلاح قوانین، ارتقای دسترسی به خدمات سلامت باروری، مشاوره و آموزش و ایجاد زیرساخت‌های بهداشتی مناسب می‌شود. هیچ کشوری با تمرکز صرف بر یک عامل موفق نشده است؛ بلکه راهکارهای موفق، همزمانی اقدامات قانونی، پزشکی و ساختاری را نشان می‌دهند.
۱. اصلاح قوانین و چارچوب‌های قانونی
کشورهایی مانند آلمان، هلند و انگلیس با ایجاد چارچوب قانونی شفاف برای سقط، شرایطی امن و قانونی برای مادران فراهم کرده‌اند. در آلمان، سقط قانونی تحت شرایط مشخصی امکان‌پذیر است و نظارت دقیق بر ارائه خدمات بهداشتی اعمال می‌شود. هلند با قانونی‌کردن سقط و مشخص کردن دوره‌های بارداری مجاز، دسترسی زنان به خدمات ایمن را تضمین کرده است. انگلیس نیز با تصویب قانون «Abortion Act 1967» و اصلاحات اخیر، امکان دسترسی امن به سقط را برای زنان فراهم کرده و مداخلات غیرضروری قانونی را کاهش داده است.
در مقابل، کشورهایی مانند لهستان، قطر و عربستان سعودی با قوانین بسیار محدودکننده مواجه‌اند که تنها موارد بسیار مشخص و اضطراری را مجاز می‌دانند. تجربه این کشورها نشان می‌دهد که محدودیت‌های شدید قانونی به‌تنهایی باعث کاهش واقعی سقط نمی‌شود و گاه منجر به افزایش سقط‌های غیرایمن و زیرزمینی می‌شود.
۲. گسترش خدمات بهداشت باروری و دسترسی آسان
یکی از مهمترین اقدامات موفق، ارتقای دسترسی زنان به خدمات سلامت باروری است. در رومانی، پس از اصلاح قوانین در سال ۱۹۸۹، دولت خدمات پیشگیری از بارداری و روش‌های باروری را در سطح کشور گسترش داد. این اقدام موجب کاهش سقط‌های غیرضروری و بهبود سلامت مادران شد. در سوئد و فرانسه نیز ارائه خدمات بهداشتی رایگان، مراکز مشاوره، و دسترسی آسان به کلینیک‌ها، روند سقط‌های غیرضروری را کاهش داده است.
۳. آموزش و مشاوره تخصصی
کشورهایی مانند هلند و فرانسه، به آموزش پیش از ازدواج و مشاوره روانی به زنان و زوج‌ها اهمیت می‌دهند. این آموزش‌ها شامل اطلاعات دقیق درباره سلامت باروری، روش‌های پیشگیری و مراقبت‌های پس از بارداری است. هدف این برنامه‌ها کاهش بارداری ناخواسته و در نتیجه کاهش نیاز به سقط است.
۴. خدمات پس از سقط و مراقبت‌های ایمن
برخی کشورها مانند رومانی و کره‌جنوبی، برنامه‌های ویژه‌ای برای مراقبت پس از سقط ارائه می‌دهند تا سلامت جسمی و روانی مادران حفظ شود. این اقدامات شامل دسترسی به خدمات پزشکی پس از سقط، مشاوره‌های روانی، و ارائه اطلاعات درباره روش‌های پیشگیری از بارداری آینده است.
۵. تمرکز بر زیرساخت‌ها و نظارت مداوم
بهبود کیفیت و تعداد مراکز ارائه‌دهنده خدمات سقط و پیشگیری از بارداری از دیگر اقدامات کلیدی است. در رومانی و سوئد، دولت‌ها با تجهیز مراکز بهداشتی، آموزش نیروهای متخصص و ایجاد شبکه‌ای از کلینیک‌ها، امکان دسترسی برابر در مناطق شهری و روستایی را فراهم کرده‌اند. این اقدام علاوه بر کاهش سقط‌های غیرضروری، به کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سقط‌های غیرایمن نیز کمک کرده است.
۶. رویکرد ترکیبی و همزمانی اقدامات
تجربه جهانی نشان می‌دهد که تنها اصلاح قوانین یا ارائه خدمات کافی نیست؛ موفق‌ترین کشورها، اقدامات قانونی، پزشکی، آموزشی و نظارتی را همزمان اجرا کرده‌اند. به عنوان مثال، رومانی با اصلاح قانون، توسعه خدمات باروری و ارائه آموزش، توانست نرخ سقط غیرضروری و مرگ‌ومیر مادران را به شکل چشمگیری کاهش دهد. هلند و سوئد نیز با ترکیب آموزش، مشاوره، خدمات رایگان و نظارت مستمر، موفق به کاهش سقط‌های ناایمن و غیرضروری شده‌اند.
بررسی اقدامات کشورهای موفق نشان می‌دهد که مقابله با سقط‌های غیرضروری نیازمند یک بسته جامع سیاستی است: اصلاح قانونی شفاف، دسترسی آسان به خدمات سلامت باروری، ارائه مشاوره و آموزش، مراقبت‌های پس از سقط و توسعه زیرساخت‌ها. این تجربه‌ها می‌تواند به‌عنوان یک مدل قابل اقتباس برای کشورهایی که با نرخ بالای سقط‌های غیرضروری مواجه هستند، مورد استفاده قرار گیرد.
تجربه برخی از کشورها در این گزارش لحاظ شده است:
ژاپن
ژاپن با وجود اینکه نرخ باروری آن بسیار پایین است، سال‌هاست با چالش «بارداری ناخواسته و سقط» روبه‌روست. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که یکی از دلایل افزایش سقط در دهه‌های گذشته، دسترسی محدود و آموزش ناکافی در زمینه سلامت باروری بوده است. به‌عنوان راهکار، ژاپن با نهادهایی مانند Japan Family Planning Association (JFPA) همکاری کرده است تا توزیع روش‌های پیشگیری را افزایش و آموزش درباره باروری و بارداری ناخواسته را گسترش دهد. در نتیجه، تحلیلگران تأکید می‌کنند که کاهش سقط در ژاپن بیش از هر چیز به «جایگزینی استراتژی‌های سقط با پیشگیری بارداری ناخواسته» نیاز دارد.
آلمان
در آلمان، سقط جنین تحت شرایط قانونی مشخص امکان‌پذیر است و دولت با نظارت دقیق بر ارائه خدمات بهداشتی، امکان دسترسی امن به سقط را فراهم کرده است. اصلاح قانون و ایجاد چارچوب شفاف باعث شده که زنان بتوانند بدون مواجهه با ریسک‌های غیرضروری از خدمات پزشکی استفاده کنند.
هلند
هلند با قانونی‌کردن سقط و تعیین دوره‌های بارداری مجاز، دسترسی زنان به خدمات ایمن را تضمین کرده است. علاوه بر قانونگذاری، این کشور بر آموزش پیش از ازدواج و مشاوره روانی به زنان و زوج‌ها تأکید دارد تا نرخ بارداری ناخواسته و نیاز به سقط کاهش یابد.
رومانی
رومانی پس از اصلاح قوانین در سال ۱۹۸۹، همزمان خدمات پیشگیری از بارداری و روش‌های باروری را گسترش داد. توسعه خدمات بهداشت باروری، ارائه مشاوره پس از سقط و ارتقای کیفیت مراکز پزشکی باعث کاهش نرخ سقط غیرضروری و مرگ‌ومیر مادران شد.
کره‌جنوبی
کره‌جنوبی با توسعه خدمات بهداشتی، مرخصی والدینی و حمایت‌های پزشکی، تلاش کرده است تا نرخ باروری افزایش یافته و از سقط‌های غیرضروری جلوگیری شود. ارائه خدمات پس از سقط و مشاوره به زنان، بخشی از سیاست‌های پیشگیرانه این کشور است.
لهستان
لهستان با قوانین بسیار محدودکننده تنها اجازه سقط در شرایط اضطراری را می‌دهد. تجربه این کشور نشان می‌دهد که محدودیت شدید قانونی بدون اقدامات مکمل پزشکی و آموزشی، نمی‌تواند کاهش واقعی سقط‌های غیرضروری را تضمین کند و گاه منجر به افزایش سقط‌های غیرایمن می‌شود.
امارات متحده عربی
در منطقه خلیج فارس، امارات متحده عربی یکی از کشورهایی است که اقداماتی در زمینه سلامت باروری و تنظیم خانواده انجام داده؛این کشور در وب‌سایت خدمات بهداشتی خود، «خدمات دیجیتال برای زنان در حوزه سلامت تولیدمثل و باروری» را معرفی کرده است. علاوه بر آن، در ژوئن ۲۰۲۴، امارات مقررات جدیدی اعلام کرد که به زنان اجازه می‌دهد ضمن بررسی کمیته ویژه، تا ۱۲۰ روز از شروع بارداری در صورت ضرورت‌های پزشکی درخواست سقط دهند. این اقدامات نشان می‌دهد که تمرکز امارات بر «دسترسی بهتر به خدمات و انجام فرآیند قانونی و امن» است که می‌تواند منجر به کاهش سقط‌های عمدی یا تقاضای ناخواسته شود.
عربستان سعودی / منطقه عربستان و کشورهای همجوار (منطقه MENA)
در کشورهای عربی منطقه، مطالعات منتشره نشان می‌دهند که برای کاهش «بارداری ناخواسته و در نتیجه سقط ناایمن» بر «گسترش خدمات تنظیم خانواده» و «دسترسی به مشاوره و روش‌های پیشگیری» تأکید شده است. برای مثال، گزارش UNFPA می‌گوید: «ارائه خدمات برنامه‌ریزی خانواده بخش مهمی از تلاش‌ها برای کاهش بارداری ناخواسته و بنابراین کاهش سقط ناایمن است». در این منطقه، یکی از چالش‌ها «نیاز برابری به خدمات تنظیم خانواده» و «آموزش و توانمندسازی زنان» عنوان شده است. این تجارب نشان می‌دهد که حتی در مناطقی با محدودیت‌های فرهنگی یا قانونی، اولویت دادن به پیشگیری بارداری ناخواسته می‌تواند به کاهش سقط‌های خطرناک کمک کند.
در کشورهای عضو Gulf Cooperation Council، مشارکت نهادهایی چون UNFPA با هدف بهبود خدمات بهداشت باروری و کنترل بارداری برای زنان و دختران در دستور کار قرار گرفته است. برای مثال، UNFPA در وب‌سایت خود گفته است که در منطقه خلیج فارس «دسترسی به طیف گسترده‌ای از خدمات سلامت جنسی و تولید مثل» ارتقا می‌یابد و «نیازهای متروک برنامه‌ریزی خانواده، مرگ‌ومیر مادران قابل پیشگیری و خشونت مبتنی بر جنسیت» تا سال ۲۰۳۰ مورد هدف است.
داده‌های دقیق سقط در این منطقه کمتر منتشر شده، اما این حرکت منطقه‌ای نشان می‌دهد که سیاست‌های پشتیبانی از سلامت باروری در کشورهای با سطح اقتصادی بالا نیز در حال گسترش‌اند و می‌توانند الگوی مناسبی برای کشورهای مشابه باشند.
قطر
اگرچه داده‌های دقیق سقط در همه کشورهای حوزه خلیج فارس قابل دسترسی نیست، اما در تحلیل‌های منطقه‌ای آمده است که کشورهای حوزه خلیج فارس در حال ارتقای «خدمات سلامت، تولیدمثل و برنامه‌ریزی خانواده» هستند تا بارداری‌های ناخواسته کاهش یابد. برای مثال گزارش منطقه‌ای می‌گوید: «در منطقه عربی، دستیابی به طیف گسترده خدمات تنظیم خانواده، از جمله پیشگیری اضطراری، از اقدامات اصلی برای کاهش سقط ناایمن است. این موضوع نشان می‌دهد که تمرکز صرف بر منع یا مجازات سقط، کارآمد نیست؛ بلکه فراهم کردن گزینه‌های پیشگیری و ایجاد زیرساخت خدماتی مناسب، مسیر مؤثرتری است.
ایالات متحده آمریکا
در آمریکا، خدمات برنامه‌ریزی خانواده با بودجه عمومی و از طریق کلینیک‌های تخصصی نقش مهمی در کاهش بارداری‌های ناخواسته داشته‌اند. طبق پژوهش مؤسسه Guttmacher Institute، در سال ۲۰۰۴ کلینیک‌های تحت حمایت دولتی سبب شدند بیش از ۱٫۴ میلیون بارداری ناخواسته پیشگیری شود که تقریباً ۶۰۰ هزار مورد آن می‌توانست به سقط منتهی شود. همچنین گزارش دیگری نشان می‌دهد اگر خدمات برنامه‌ریزی خانواده حذف شود، سالانه حدود ۶۶۰ هزار سقط اضافی ممکن بود رخ دهد. دولت آمریکا نیز در قالب برنامه‌هایی همچون حمایت از روش‌های پیشگیری بارداری و مشاوره باروری، هدف کاهش نسبت بارداری‌های ناخواسته و سقط ناایمن را دنبال کرده است.
این تجربه نشان می‌دهد که دسترسی به خدمات پیشگیری می‌تواند به کاهش بارداری ناخواسته و در نتیجه سقط منجر شود نه صرفاً ممنوعیت یا سخت‌گیری.
انگلیس
در انگلیس علی‌رغم سیاست‌های گسترده در حوزه سلامت، گزارش‌های اخیر حاکی از افزایش سقط هستند؛ اما از سوی دیگر، دولت تلاش کرده با سرمایه‌گذاری در برنامه‌های کمک به سلامت باروری، دسترسی به روش‌های کنترل بارداری را ارتقا دهد. برای مثال، دولت این کشور مبلغ ۴۲۵ میلیون پوند به صندوق برنامه‌ریزی خانواده در همکاری با UNFPA متعهد شده است تا از بروز میلیون‌ها بارداری ناخواسته و سقط‌های ناایمن جلوگیری کند.
تجربه انگلیس نیز نشان می‌دهد که حتی در کشورهایی با خدمات نسبتا پیشرفته، کاهش سقط نیازمند استمرار و تقویت سیاست‌های پیشگیرانه و ارتقای دسترسی به پیشگیری است.
فنلاند
در فنلاند، کاهش چشمگیر سقط‌ها به‌عنوان یک «مدل موفق» شناخته شده است: بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳، تعداد سقط در خانواده‌های جوان حدود ۶۶ درصد کاهش یافته که عمدتاً به دو سیاست کلیدی حمایت از زنان و خانواده‌های انها نسبت داده شده است. فنلاند اثبات کرده است که دسترسی به خدمات حمایتی و روانی به‌عنوان مکمل راهکاری قدرتمند برای کاهش سقط‌های غیرضروری عمل می‌کنند.
تجربه کشورهای مختلف جهان نشان می‌دهد که کاهش سقط‌های غیرضروری، نیازمند رویکردی چندبعدی و انسانی است، نه صرفاً تصویب قوانین محدودکننده. در این کشورها، موفقیت در مهار پدیده سقط عمدی زمانی حاصل شده که سیاست‌گذاران نگاه جامع‌تری در پیش گرفته‌اند: آموزش‌های مستمر و علمی درباره سلامت جنسی و باروری از سنین دانشگاهی آغاز می‌شود، خانواده‌ها و سیستم آموزش عالی آموزش در آگاهی‌بخشی نقش فعال دارند و نظام سلامت، دسترسی آسان، ایمن و بدون برچسب‌زدن به روش‌های متنوع پیشگیری از بارداری را فراهم می‌کند.
در کنار این اقدامات، سیاست‌های حمایتی از مادران باردار مانند مرخصی زایمان مناسب، خدمات مشاوره روانی، بیمه‌های درمانی فراگیر و حمایت مالی از خانواده‌های کم‌درآمد سبب می‌شود تا زنان در مواجهه با بارداری ناخواسته احساس تنهایی یا درماندگی نکنند. همانطور که گفته شد، مجموعه این سیاست‌ها در کشورهایی مانند فرانسه، هلند و کره‌جنوبی نشان داده است که با تقویت آموزش، آگاهی و حمایت، نه تنها نرخ بارداری‌های ناخواسته کاهش می‌یابد، بلکه شمار سقط‌های عمدی که اغلب تصمیم‌هایی از سر ناچاری، فشار یا اضطراب‌اند نیز به‌صورت چشمگیری کم می‌شود. چنین الگویی می‌تواند الهام‌بخش سیاست‌گذاری‌های آینده در کشور ما نیز باشد، تا از مسیر پیشگیری و حمایت، سلامت زنان و خانواده‌ها به شکلی پایدار تضمین شود.
مرگ سالانه ۷۰ هزاز زن در اثر سقط ناایمن
موسسه «امریکن پروگرس» (americanprogress) در گزارشی با عنوان «راه درست برای کاهش سقط جنین»، راهکارهای موثرتری را برای کاهش این معضل پیشنهاد داده و می‌نویسد: دو راه کلیدی برای کاهش سقط جنین وجود دارد؛ گزینه نخست اینکه اقداماتی انجام دهیم که سقط جنین کمتر مورد نیاز باشد و دوم از طریق ممنوعیت سقط که فقط رویکرد نخست انسانی، موثر و عادلانه است.
شواهد نشان می‌دهد، زنان در کشورهایی که سقط جنین غیرقانونی است، به صورت غیرقانونی و ناامن اقدام به سقط جنین می‌کنند که اغلب منجر به تراژدی‌های وحشتناکی می‌شود. نزدیک به ۷۰ هزار زن در سال در جهان بر اثر سقط جنین ناایمن جان خود را از دست می‌دهند و از آسیب‌های جدی زیادی همچون عفونت، خونریزی و ناباروری ناشی از آن رنج می‌برند؛ موضوعی که به زنان، خانواده‌های آنها و کل جوامع آسیب می‌زند اما کمک چندانی به کاهش سقط جنین نمی‌کند.
فرهنگ، آموزش و حمایت؛ سه ضلع نجات جمعیت در برابر بحران سقط
کارشناسان حوزه جمعیت معتقدند که مقابله با روند روبه‌افزایش سقط‌های غیرضروری، تنها با تصویب قانون یا تخصیص بودجه ممکن نیست؛ بلکه نیازمند نگاهی عمیق‌تر و چندبعدی است. به باور آنها، فرهنگ، آموزش و حمایت اجتماعی سه ضلع اصلی نجات جمعیت از این بحران خاموش‌اند؛ اضلاعی که در صورت هماهنگی و اجرای درست، می‌توانند چرخه سقط‌های غیرضروری را متوقف کنند.
در گام نخست، آموزش جامع و پیشگیرانه باید در دانشگاه‌ها عملیاتی شود. آموزش‌هایی که جوانان را با مفاهیمی چون سلامت باروری، مسئولیت والدینی، روابط سالم خانوادگی و پیامدهای جسمی و روانی سقط آشنا کند. کارشناسان تأکید دارند که این آموزش‌ها نباید صرفاً شعاری یا مقطعی باشند، بلکه باید در قالب دروس رسمی و کارگاه‌های کاربردی، به بخشی از نظام آموزشی کشور تبدیل شوند تا آگاهی به تغییر نگرش منجر شود.
در کنار آموزش، دسترسی آسان، ایمن و رایگان به خدمات بهداشت باروری از دیگر پایه‌های حیاتی در کاهش بارداری‌های ناخواسته است. تجربه کشورهای موفق در کنترل سقط نشان داده است که فراهم کردن امکانات مشاوره، مراقبت‌های دوران بارداری و راهکارهای علمی پیشگیری، نقش مؤثری در کاهش تصمیم به سقط دارد. کارشناسان حوزه سلامت می‌گویند: مادری که از حمایت روانی و اجتماعی برخوردار باشد، کمتر به تصمیمات پرخطر روی می‌آورد. از همین‌رو، ایجاد شبکه‌های حمایت از مادران، پیش و پس از بارداری، ضرورتی غیرقابل انکار است.
در بُعد فرهنگی، روایت‌سازی مثبت از مادری، پدری و خانواده در رسانه‌ها و آثار هنری نقشی کلیدی دارد. در حالی که بخشی از تولیدات رسانه‌ای داخلی ناخواسته سبک زندگی فردگرایانه را ترویج می‌کنند، بازنمایی درست و الهام‌بخش از مفهوم خانواده می‌تواند الگوی تازه‌ای از مسئولیت و محبت در جامعه بسازد. بازگشت به ارزش‌های اصیل خانواده، نه به‌معنای نفی پیشرفت فردی، بلکه به معنای ایجاد تعادل میان رشد شخصی و اجتماعی است.
در سطح سیاست‌گذاری نیز، هماهنگی میان نهادهای قانون‌گذار، آموزشی، فرهنگی و درمانی باید تقویت شود. تاکنون، بسیاری از طرح‌ها و قوانین حمایتی به دلیل نبود پیوست فرهنگی و ضعف در اجرا، تأثیرگذاری محدودی داشته‌اند. کارشناسان معتقدند که سیاست جمعیتی تنها زمانی ثمربخش خواهد بود که هر دستگاه، از آموزش‌وپرورش گرفته تا وزارت بهداشت و صداوسیما، نقش خود را در این مسیر به‌درستی ایفا کند و به جای اقدامات پراکنده، با زبانی واحد سخن بگویند.
به تعبیر جمعی از پژوهشگران حوزه جمعیت، «هر تصمیم به سقط، بازتابی از خلأهای فرهنگی، روانی یا اقتصادی در جامعه است». بنابراین، نجات نسل آینده بیش از هر چیز به بازسازی اعتماد، امنیت و امید در خانواده نیاز دارد. جامعه‌ای که احساس حمایت کند، فرزند می‌آورد و نسل خود را ادامه می‌دهد.
رهبر معظم انقلاب نیز بارها تأکید کرده‌اند که مسئله جمعیت، آینده کشور است و غفلت از آن، ایران را در مسیر پیری و رکود قرار می‌دهد. امروز، افزایش سقط‌های غیرضروری، کاهش ازدواج و تضعیف ارزش خانواده، زنگ‌های هشدار این بحران‌اند؛ هشداری که اگر جدی گرفته نشود، در دهه‌های آینده آثار برگشت‌ناپذیری بر ساختار اجتماعی و اقتصادی کشور بر جای خواهد گذاشت.
در نهایت، کارشناسان تأکید دارند که فرهنگ‌سازی، آموزش مؤثر و حمایت واقعی از مادران و خانواده‌ها، کلید عبور از بحران جمعیتی است. نجات نسل آینده تنها در گرو سیاست‌های کاغذی نیست؛ بلکه نیازمند حرکت جمعی همه نهادها برای بازآفرینی باور به خانواده و تداوم نسل است. هر روز تأخیر، به معنای افزایش آمار سقط و کاهش سرمایه انسانی کشور است.
انتهای پیام/
نظر شما