به گزارش خبرنگار پایگاه خبری حیات، کنکور سراسری ایران، به عنوان مهم‌ترین آزمون ورود به دانشگاه‌ها، از سال ۱۳۴۸ با هدف تعیین شایستگی علمی داوطلبان و ساماندهی پذیرش در رشته‌های مختلف راه‌اندازی شد. با گذشت زمان و افزایش تعداد داوطلبان و تنوع شرایط اجتماعی و آموزشی در کشور، مسئولان آموزشی به این نتیجه رسیدند که صرفاً نمره آزمون نمی‌تواند عدالت را برای همه داوطلبان تأمین کند.

به همین دلیل، از سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۶۰، سهمیه‌های مناطق، بومی، ایثارگران و گروه‌های خاص به کنکور اضافه شد تا فرصت تحصیل در دانشگاه‌ها برای همه گروه‌ها با شرایط متفاوت، برابر و عادلانه باشد. این سهمیه‌ها کمک می‌کنند که داوطلبان مناطق محروم، اقشار آسیب‌دیده و گروه‌های کم‌برخوردار نیز بتوانند شانس خود را برای ادامه تحصیل در رشته‌های مورد علاقه امتحان کنند.

سهمیه مناطق (مناطق ۱، ۲ و ۳)

سهمیه‌بندی مناطق در کنکور سراسری، یکی از عوامل مهم و تعیین‌کننده در رتبه نهایی و شانس قبولی داوطلبان محسوب می‌شود. سازمان سنجش آموزش کشور با هدف ایجاد عدالت آموزشی، داوطلبان را بر اساس محل تحصیل سه سال پایانی دوره متوسطه به سه منطقه تقسیم می‌کند.

بر این اساس، داوطلبان منطقه یک عمدتاً از شهرهای بزرگ و برخوردار هستند که از امکانات آموزشی بیشتری بهره‌مندند و رقابت میان متقاضیان این مناطق شدیدتر است. منطقه دو شامل شهرها و استان‌های نیمه‌پیشرفته بوده و داوطلبان آن در سطح متوسطی از نظر امکانات آموزشی قرار دارند. منطقه سه نیز به داوطلبان مناطق کمترتوسعه‌یافته و روستایی اختصاص دارد؛ مناطقی که با وجود محدودیت‌های آموزشی، از شانس بیشتری برای قبولی در رشته‌های پرطرفدار برخوردار می‌شوند.

در این طرح، ظرفیت رشته‌محل‌ها نیز براساس درصد شرکت‌کنندگان هر منطقه توزیع می‌شود. برای نمونه، اگر یک رشته‌محل ۵۰ نفر ظرفیت داشته باشد، ظرفیت آن مطابق نسبت داوطلبان منطقه یک، دو و سه میان آنان تقسیم می‌شود.

سازمان سنجش اعلام کرده است که سهمیه مناطق در کنکور ۱۴۰۵ نیز همچون سال‌های گذشته اجرا خواهد شد و هدف اصلی آن، ایجاد فرصت‌های برابر و کاهش نابرابری آموزشی میان دانش‌آموزان سراسر کشور است.

سهمیه بهیاران

سهمیه بهیاری کنکور سراسری ۱۴۰۵ به عنوان یکی از سهمیه‌های ویژه گروه آزمایشی علوم تجربی اعلام شد و پنج درصد از ظرفیت رشته‌های پرستاری، اتاق عمل و هوشبری در دانشگاه‌های دولتی و پردیس‌ها را به داوطلبان واجد شرایط اختصاص می‌دهد. این سهمیه که در کنار سهمیه‌های ایثارگران و خانواده شهدا قرار دارد، تنها برای سه رشته یادشده اعمال می‌شود و سایر رشته‌ها را دربرنمی‌گیرد.

براساس مقررات سازمان سنجش، دارندگان مدرک بهیاری که شرایط لازم را داشته باشند، تا سال ۱۴۰۴ برای رشته پرستاری و تا سال ۱۴۰۶ برای رشته‌های اتاق عمل و هوشبری مجاز به استفاده از این سهمیه هستند. این سهمیه فقط در استان محل خدمت داوطلب قابل استفاده است و پذیرش در سایر استان‌ها موجب لغو قبولی خواهد شد.

از جمله شرایط بهره‌مندی از سهمیه بهیاری می‌توان به سلامت کامل جسمی و روانی، ارائه گواهی اشتغال به خدمت در مراکز دولتی یا غیردولتی، داشتن حداقل سه سال سابقه کار پس از دریافت مدرک بهیاری، برخورداری از دیپلم یا پیش‌دانشگاهی مرتبط تا پایان شهریور ۱۴۰۵ و کسب حداقل ۷۰ درصد نمره آخرین فرد پذیرفته‌شده در سهمیه آزاد اشاره کرد. این تسهیلات شامل دوره‌های روزانه، شهریه‌پرداز و دانشگاه آزاد می‌شود؛ با این حال رشته‌های دارای تعهد خدمت یا مخصوص مناطق محروم را دربرنمی‌گیرد.

سهمیه مناطق درگیر بلایای طبیعی (۵ درصد مازاد)

براساس مواد ۵ و ۱۴ آیین‌نامه اجرایی مصوبه جلسه ۸۱۷ شورای عالی انقلاب فرهنگی و همچنین مصوبه جلسه ۳۰ شورای سنجش و پذیرش دانشجو، سهمیه ویژه‌ای برای داوطلبان کنکور سراسری ساکن در مناطق آسیب‌دیده از بلایای طبیعی در نظر گرفته شد. مطابق این مصوبات، حداکثر ۵ درصد از مجموع ظرفیت دوره‌های روزانه دانشگاه‌های مستقر در استان‌های درگیر بلایای طبیعی، به‌صورت مازاد بر ظرفیت و در رشته‌های موردنیاز استانداری‌ها، به داوطلبان واجد شرایط اختصاص می‌یابد.

بر اساس این طرح، داوطلبانی که «محل اقامت» یا محل اخذ یکی از مدارک سه سال پایانی دوره متوسطه آنان در شهرها یا بخش‌های تعیین‌شده به‌عنوان مناطق درگیر بلایای طبیعی باشد، مشمول این سهمیه خواهند شد. اختصاص این ظرفیت مازاد پس از پیشنهاد استانداری‌ها و تأیید شورای سنجش و پذیرش دانشجو انجام می‌گیرد.

این سهمیه با هدف حمایت آموزشی از مناطق حادثه‌دیده و ایجاد فرصت برابر برای داوطلبانی که به‌دلیل وقوع بلایای طبیعی با محدودیت‌های تحصیلی مواجه شده‌اند، اجرایی می‌شود.

بنابراین داوطلبانی که در زمان وقوع سیل، زلزله یا حوادث مشابه در مناطق آسیب‌دیده ساکن بوده‌اند، در دانشگاه‌های همان استان از ۵ درصد ظرفیت مازاد برخوردارند. در حال حاضر این سهمیه برای داوطلبان مذکور در جدول زیر فعال است و مدت اعتبار این سهمیه برای هر منطقه درگیر بلایای طبیعی، حداکثر ۳ سال است که با معرفی‌نامه جمعیت هلال احمر تمدید می‌شود.

جدول سهمیه مناطق درگیر بلایای طبیعی (سیل، زلزله و…) در کنکور سراسری سال ۱۴۰۴

سهمیه جنوب استان کرمان و بشاگرد هرمزگان
۴۰ درصد ظرفیت تمام رشته‌های دانشگاه‌های استان کرمان و هرمزگان به داوطلبان بومی شهرستان‌های جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، رودبار جنوب، قلعه گنج، منوجان، فاریاب و بشاگرد هرمزگان اختصاص دارد. این سهمیه از سال ۱۳۹۸ ایجاد شد و همچنان ادامه دارد.

سهمیه جزیره ابوموسی
۴۰ درصد ظرفیت تمام رشته‌های دانشگاه‌های کشور (نه فقط هرمزگان) به داوطلبان بومی جزیره ابوموسی تعلق می‌گیرد. داوطلب باید حداقل ۵ سال در جزیره ساکن بوده و مدارک سکونت از فرمانداری دریافت کند. این سهمیه به دلیل مسائل امنیتی و مرزی از حساسیت بالایی برخوردار است.

سهمیه مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته (۴۰ درصد بومی‌گزینی)

با هدف تقویت عدالت آموزشی و تأمین نیروی انسانی متخصص برای استان‌های کمتر برخوردار، سهمیه ویژه‌ای برای داوطلبان بومی چند استان کشور در کنکور سراسری اعمال می‌شود. بر اساس مصوبه دوازدهمین جلسه کمیته مطالعات و برنامه‌ریزی آزمون سراسری، حداقل ۴۰ درصد ظرفیت کدرشته‌محل‌های ناحیه‌ای، قطبی و کشوری در دوره روزانه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی واقع در استان‌های ایلام، بوشهر، چهارمحال‌وبختیاری، سیستان‌وبلوچستان، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه‌وبویراحمد، لرستان و هرمزگان به داوطلبان بومی همین استان‌ها اختصاص می‌یابد.

همچنین براساس مصوبه جلسه سی‌وسوم شورای عالی انقلاب فرهنگی، برای تأمین نیروهای متخصص موردنیاز این استان‌ها و بر اساس اعلام استانداری‌ها، ظرفیت جداگانه‌ای نیز تعریف شده است. مطابق این مصوبه، ۵۰۰ نفر از متقاضیان بومی استان‌های یادشده—اعم از پذیرش با آزمون یا صرفاً براساس سوابق تحصیلی—در رشته‌های موردنیاز به‌صورت آزاد اما محدود به داوطلبان بومی پذیرش خواهند شد.

این سیاست‌ها با هدف ایجاد فرصت برابر برای داوطلبان مناطق کمتر توسعه‌یافته و حمایت از دانشگاه‌های مستقر در استان‌های مذکور اجرایی شده و نقش مهمی در تأمین نیروهای متخصص بومی در این مناطق ایفا می‌کند.

گفتنی است داوطلب باید حداقل ۵ سال آخر تحصیل یا سکونت را در همان استان گذرانده باشد.

سهمیه حوادث ناشی از سوختگی در مدارس

این سهمیه‌ ویژه و هدفمند برای حمایت از گروه محدودی از داوطلبان کنکور که در پی یک حادثه دلخراش دچار آسیب‌های جسمی شده‌اند، توسط مراجع ذی‌صلاح آموزشی اعمال شده است. این سهمیه به منظور پشتیبانی از دانش‌آموزانی در نظر گرفته شده که در حادثه آتش‌سوزی یکی از مدارس در سال ۱۳۸۵ دچار سوختگی شدید شدند و سال‌ها با پیامدهای جسمی و روانی آن روبه‌رو بوده‌اند.

براساس اعلام نهادهای مسئول، بهره‌مندی از این سهمیه منوط به کسب حداقل ۸۰ درصد نمره آخرین فرد پذیرفته‌شده در گزینش آزاد هر کدرشته‌محل است. این سهمیه به صورت محدود و زمانی ارائه می‌شود و برای برخی دوره‌های تحصیلی، از جمله آزمون کارشناسی ارشد ناپیوسته در سال‌های مشخصی اعمال شده باشد و امکان تمدید آن در سال‌های بعد مطابق تصمیمات جدید شورای سنجش و پذیرش دانشجو تعیین خواهد شد.

داوطلبان مشمول این سهمیه باید مدارک و مستندات مربوط به وضعیت جسمانی خود را از مراجع رسمی دریافت کرده و در زمان ثبت‌نام کنکور ارائه دهند. این اقدام با هدف جبران بخشی از آسیب‌های واردشده و فراهم‌کردن فرصت ادامه تحصیل برای این افراد انجام می‌شود.

این داوطلبان در دانشگاه‌های استان خود از ۵ درصد ظرفیت مازاد برخوردارند. تعداد این داوطلبان بسیار اندک است.

سهمیه ایثارگران در کنکور سراسری؛ فرصتی برای داوطلبان ویژه

سهمیه ۲۵ درصدی ایثارگران از کل ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها در کنکور سراسری که به همسر و فرزندان شهدا و مفقودالاثران، جانبازان ۲۵ درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنان و همچنین آزادگان و خانواده‌هایشان تعلق دارد، علاوه بر آن، سهمیه ۵ درصدی شامل جانبازان زیر ۲۵ درصد، همسر و فرزندان آنان و همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه است. این سهمیه به داوطلبان کمک می‌کند تا در رقابت دانشگاهی با شرایطی متناسب‌تر شرکت کنند.

برخلاف تصور برخی داوطلبان، سهمیه خانواده شهدا از سهمیه‌های ایثارگران ۵ و ۲۵ درصد جداست و تنها شامل پدر، مادر و فرزند شهید می‌شود؛ بنابراین نوه یا برادرزاده شهدا مشمول این سهمیه نیستند.

برای استفاده از این سهمیه‌ها، داوطلبان باید حداقل ۸۵ درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده در سهمیه آزاد را کسب کنند تا واجد شرایط شوند. ظرفیت دقیق این سهمیه بسته به تعداد متقاضیان مشمول آن متفاوت است.

نگاهی به تجربه جهانی

در واقع سهمیه‌های کنکور در ایران یکی از ابزارهای اصلی برای ایجاد عدالت آموزشی، جبران نابرابری فرصت‌ها و حمایت از گروه‌های خاص است. این سهمیه‌ها در دسته‌های مختلف نامبرده تعریف شدند. این سیستم، ساختاری گسترده و چندلایه دارد و بر نحوه رقابت داوطلبان در ورود به دانشگاه‌ها اثر مستقیم می‌گذارد.

اما این نوع نظام سهمیه‌بندی تنها مختص ایران نیست. بسیاری از کشورها از جمله هند، چین، کره جنوبی، امریکا، کانادا، فرانسه، برزیل، آلمان، انگلیس و ... برای پذیرش در دانشگاه‌ها نوعی از اولویت‌بندی، امتیازدهی یا سهمیه‌های حمایتی را اجرا می‌کنند، هرچند شکل و شدت آن متفاوت است. مقایسه ایران با سایر کشورها نشان می‌دهد که هر نظام با توجه به شرایط اجتماعی و آموزشی خود طراحی شده است.

برای مثال برزیل سیستم Quota System دارد که در دانشگاه‌ها سهمیه‌ای برای دانشجویان مدارس دولتی، اقلیت‌های نژادی (سیاه‌پوستان و بومیان) و داوطلبان کم‌درآمد در نظر گرفته می‌شود، در برخی دانشگاه‌ها، این سهمیه حدود ۵۰٪ ظرفیت پذیرش را شامل می‌شود، در چین، کنکور سراسری (Gaokao) سهمیه‌هایی برای اقلیت‌های قومی و مناطق محروم دارد، اما بدون درصد ثابت و دانشجویان این مناطق با امتیازات اضافی می‌توانند شانس قبولی در دانشگاه‌ها را افزایش دهند و در فرانسه، برای مدارس عالی، سهمیه‌ای برای داوطلبان مناطق محروم در نظر گرفته شده است تا دانشجویان کم‌برخوردار بتوانند وارد دانشگاه‌های معتبر شوند همچنین در آلمان، دانشگاه‌ها بخشی از ظرفیت خود را به افراد دارای معلولیت اختصاص می‌دهند تا دسترسی برابر به آموزش عالی برای این گروه فراهم شود. آمریکا پس از حکم دیوان عالی در سال ۲۰۲۳، استفاده از نژاد را ممنوع کرد و به سمت حمایت‌های مالی و آموزشی رفت، کشورهای اروپایی نیز به جای سهمیه، برنامه‌های گسترده حمایتی پیش از دانشگاه اجرا می‌کنند.

به طور کلی سهمیه‌ها در کنکور سراسری ایران و بسیاری از کشورهای جهان، ابزاری برای ایجاد عدالت آموزشی و فرصت برابر برای گروه‌های مختلف جامعه هستند. هدف اصلی این سیاست‌ها، کمک به داوطلبانی است که به دلایل اقتصادی، اجتماعی، منطقه‌ای یا حوادث خاص، دسترسی یکسان به امکانات آموزشی ندارند.

با اعمال سهمیه‌ها، داوطلبان مناطق محروم می‌توانند در رقابت با هم‌سطح‌های خود شرکت کنند، بدون آنکه محدودیت‌های جغرافیایی یا امکانات آموزشی، مانع پیشرفت آنها شود، اقشار خاص مانند ایثارگران، جانبازان و آسیب‌دیدگان حوادث طبیعی یا بلایای خاص، فرصت ادامه تحصیل در رشته‌های مورد علاقه خود را پیدا می‌کنند، در واقع سهمیه‌ها به تعادل و تنوع جمعیتی دانشگاه‌ها کمک می‌کنند و باعث می‌شوند که فرصت‌ها نه فقط به افراد برخوردار، بلکه به کسانی که کمتر امکانات دارند نیز برسد، در نتیجه، این سیاست‌ها نه تنها به نابرابری دامن نمی‌زنند، بلکه با توازن‌بخشی بین داوطلبان با شرایط متفاوت، زمینه پیشرفت عادلانه را فراهم می‌کنند.

انتهای پیام/خ