آقای سیمایی مدعی شده که رتبه علمی ایران از ۱۴ به ۱۷ سقوط کرده و این موضوع از سال ۲۰۲۱ آغاز شده است.
این در حالی است که:
اولاً، ایران هرگز رتبه ۱۴ را در بین کشورهای جهان کسب نکرده است. بهترین رتبه علمی ایران، رتبه ۱۵ بوده که آن هم طی چهار سال متوالی (۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲) به دست آمده است.
ثانیاً، در سال ۲۰۲۳، رتبه ایران ابتدا به ۱۶ و سپس به ۱۷ سقوط کرد، اما با تلاش‌های صورت گرفته، مجدداً رتبه ۱۶ از هلند بازپس گرفته شد.
ثالثاً، در سال ۲۰۲۴ نیز همین روند تکرار شد و ایران توانست جایگاه ۱۶ را مجدداً به دست آورد.
تحلیل خبرنگار آنا از وضعیت جایگاه علمی کشور در سال‌های پس از انقلاب شکوهمند اسلامی نشان می‌دهد که بر اساس نمودار ارائه شده که با عنوان «رتبه و تعداد اسناد علمی کشور ایران در پایگاه اسکوپوس» است، دو شاخص کلیدی از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۲۴ نمایش داده شده است:
کارشناسان پژوهشی، احتمال می‌دهند که در آینده نزدیک، ایران به رتبه ۲۰ در تولید مقالات علمی سقوط کند
نمودار آبی: نشان‌دهنده تعداد اسناد علمی (مقالات و اسناد) منتشر شده توسط ایران در پایگاه اسکوپوس است.
نمودار قرمز: نشان‌دهنده رتبه علمی ایران در Scimago است.
این نمودار به وضوح نشان می‌دهد که تعداد اسناد علمی ایران در طول این سال‌ها به طور پیوسته افزایش یافته است، در حالی که رتبه علمی ایران در سایمگو (Scimago) نوساناتی داشته است.
ایران در تولید مقالات علمی به رتبه هفدهم جهان سقوط کرد
بر اساس آخرین آمارها، جایگاه ایران در عرصه تولید مقالات علمی در سطح جهانی با افت مواجه شده است. در حالی که در سال ۱۹۹۶ با ۸۵۱ مقاله در رتبه ۵۴ قرار داشت، طی یک دوره صعود قابل توجه در سال‌های بعد، در سال ۲۰۱۸ با ۶۰ هزار و ۵۸۰ مقاله، بین رتبه‌های ۱۵ و ۱۶ نوسان داشت.
با این حال، این روند صعودی متوقف شده و ایران از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ با رتبه‌های ۱۵ و ۱۶ دست و پنجه نرم کرده است. در سال ۲۰۲۴، با وجود انتشار ۷۵ هزار و ۵۰۵ مقاله، رتبه ایران به ۱۷ تنزل یافته است.
چشم‌انداز رسیدن به رتبه بیستم در آینده
کارشناسان پژوهشی با تحلیل این آمار، احتمال می‌دهند که در آینده نزدیک، ایران به رتبه ۲۰ در تولید مقالات علمی سقوط کند. این مسئله هشداری برای سیاست‌گذاران و متولیان حوزه علم و فناوری است تا با بررسی دقیق عوامل موثر، برای حفظ و ارتقای جایگاه علمی کشور در سطح بین‌المللی، اقدامات لازم را انجام دهند.
تصویر پیش رو از رتبه‌بندی کشورها در تولید مقالات علمی (سال ۲۰۲۳) نشان می‌دهد که ایران در سال ۲۰۲۳ با تولید بیش از ۸۴ هزار مقاله علمی در پایگاه اسکوپوس، به رتبه شانزدهم جهان در تولید محتوای علمی دست یافت و در منطقه خاورمیانه نیز بدون رقیب با فاصله زیادی در صدر قرار گرفت.
مقایسه جهانی در سال ۲۰۲۳
چین: با ۱۳۱/۰۴۳/۱ مقاله (رتبه ۱)
آمریکا: با ۴۱۲/۷۱۴ مقاله (رتبه ۲)
هند: با ۶۴۷/۳۰۶ مقاله (رتبه ۳)
ایران: با ۵۴۵/۷۳ مقاله (رتبه ۱۶)
مقایسه منطقه‌ای تعداد مقالات در منطقه در سال ۲۰۲۴ (خاورمیانه):
ترکیه: ۵۵۰/۸۲ مقاله
ایران: ۵۰۱/۷۵ مقاله
عربستان سعودی: ۱۶۷/۷۲ مقاله
اسرائیل: ۱۲۰/۲۷ مقاله
پاکستان: ۴۳,۰۰۷ مقاله
مصر: ۴۳,۸۳۵ مقاله
امارات متحده عربی: ۹۳۰/۲۲ مقاله
ایران از نظر تولیدات علمی کمتر از ترکیه، ولی بیشتر از عربستان است و بر پایه سرمایه گذاری‌های صورت گرفته دو کشور ترکیه و عربستان جایگاه علمی کشور بسیار متزلزل است و در سال آینده با این روند احتمال سقوط رتبه بسیار بالا خواهد بود.
بنابراین، وزیر محترم با ارائه سه آمار نادرست (رتبه ۱۴، رتبه ۱۷ و سقوط ۳ پله‌ای)، تصویری غیر واقعی از وضعیت علمی کشور ارائه داده‌اند. این اطلاعات نادرست نه تنها گمراه‌کننده است، بلکه می‌تواند موجب بی‌اعتمادی جامعه علمی به متولیان نظام آموزش عالی کشور شود.
سرمایه‌گذاری ناکافی در پژوهش‌های فناورانه، جایگاه علمی ایران را به حاشیه برد
ایران، هرچند در عرصه تولید اسناد علمی و تعداد استنادات همچنان یکی از بازیگران پرکار منطقه‌ای است، اما در میدان رقابت علمی بین‌المللی، گام‌هایی رو به عقب برداشته است؛ موضوعی که ریشه آن را باید در ضعف جدی سرمایه‌گذاری در حوزه پژوهش و فناوری جست‌وجو کرد.
بر اساس داده‌های رسمی و منتشرشده در شاخص‌های کلیدی عملکرد علم و فناوری، ایران در سال ۲۰۲۲ تنها ۰.۷۳ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف تحقیق و توسعه کرده است؛ رقمی که به‌وضوح پایین‌تر از کشورهای هم‌رده منطقه‌ای مانند ترکیه (۱.۳۲ درصد) و امارات متحده عربی (۱.۵۰ درصد) است. این در حالی است که ترکیه با سرمایه‌گذاری بیش از ۱۴.۶ میلیارد دلار در این حوزه و کسب رتبه ۳۷ جهانی، الگویی متوازن از علم و فناوری ارائه کرده و امارات نیز با رتبه ۳۲ جهانی، از منظر بهره‌وری مالی در حوزه پژوهش، پیشرو محسوب می‌شود.
ایران با ثبت بیش از ۹۶۶ هزار سند علمی و ۱۵.۶ میلیون استناد علمی، همچنان جایگاه مهمی در نقشه تولید علم دارد، اما فقدان زیرساخت‌های فناورانه، فقدان پیوند مؤثر میان پژوهش و صنعت، و نیز ضعف در سیاست‌گذاری حمایتی باعث شده رتبه علمی کشور تنزل یابد و به جایگاه ۱۷ منطقه‌ای سقوط کند.
افزون بر این، نرخ پایین همکاری‌های پژوهشی بین‌المللی (حدود ۳۴ درصد) در مقایسه با قطر (۸۰ درصد) و عربستان سعودی (۷۶ درصد)، زنگ هشدار دیگری است که نشان می‌دهد ایران در استفاده از ظرفیت تعاملات علمی جهانی نیز عقب مانده است.
ایران از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ با رتبه‌های ۱۵ و ۱۶ دست و پنجه نرم کرده است. در سال ۲۰۲۴، با وجود انتشار ۷۵ هزار و ۵۰۵ مقاله، رتبه ایران به ۱۷ تنزل یافته است
این مجموعه داده‌ها بیانگر آن است که اگرچه ظرفیت علمی در کشور وجود دارد، اما بی‌توجهی به نوسازی زیرساخت‌های پژوهشی، ضعف بودجه‌ریزی در حوزه علم و فناوری، و غفلت از ارتباطات بین‌المللی علمی، آینده علمی و اقتصادی ایران را در معرض تهدید قرار داده است.
اکنون بیش از هر زمان دیگری نیاز است که وزارت علوم با تدوین نقشه راهی شفاف، بودجه‌محور و واقع‌بینانه، از افت بیشتر جایگاه علمی کشور جلوگیری کند.
در همین راستا، توصیه می‌شود وزیر علوم در مسیر بازسازی مرجعیت علمی کشور، نگاه خود را به بدنه نخبگانی معطوف کند؛ از دانشمندان برجسته، پژوهشگران بین‌المللی، اعضای هیئت علمی یک درصد برتر و همچنین اساتید جوان تازه‌استخدام‌شده حمایت هدفمند و ویژه داشته باشد. برگزاری جلسات مشورتی با این گروه‌ها، می‌تواند پلی برای انتقال واقعیات میدانی و خلق راه‌حل‌های عملیاتی برای پیشبرد سیاست‌های علمی کشور باشد.
همچنین ضروری است که بودجه‌های قانونی پژوهش و فناوری دقیقاً در محل خود مصرف شوند؛ نه انحراف بودجه و نه تخصیص غیرهدفمند، هیچ‌کدام پاسخگوی نیازهای علمی جامعه دانشگاهی نخواهند بود. بی‌توجهی در این زمینه، به دلسردی فرهیختگان، مهاجرت نخبگان و در نهایت سقوط بیشتر رتبه علمی کشور خواهد انجامید.
از وزیر علوم انتظار می‌رود با اصلاح اظهارات اخیر خود درباره رتبه علمی ایران—که شامل ادعاهای نادرست درباره رتبه ۱۴، رتبه ۱۷ و سقوط سه‌پله‌ای بوده است—با اتکا به اطلاعات دقیق و مستند، به شفاف‌سازی فضای علمی کشور کمک کند.
اعتمادسازی در جامعه علمی، در گرو صداقت آماری و تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر واقعیت‌های موجود است. مسیر آینده علم و فناوری کشور، نه از دل آمارسازی و شعار، بلکه از بطن برنامه‌ریزی مشارکتی، حمایت پایدار و شفافیت مدیریتی عبور خواهد کرد.
انتهای پیام/
نظر شما