به گزارش خبرنگار سیاسی حیات؛ جنگ تحمیلی از سوی رژیم بعث عراق در تاریخ ۳۱ شهریور ماه سال ۵۹ شروع و تا پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران در تاریخ ۲۷ تیرماه سال ۱۳۶۷ ادامه داشت. ایران ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ۸ ﺳﺎﻝ ﺩﻓﺎﻉ مقدس ۲۱۳ ﻫﺰﺍﺭ ﺷﻬﯿﺪ ،۱۴۰ ﻫﺰﺍﺭ ﺟﺎﻧﺒﺎﺯ ،۳۲۰ ﻫﺰﺍﺭ ﻣﺠﺮﻭﺡ ،۴۰ ﻫﺰﺍﺭ ﻧﻔﺮ ﺁﺯﺍﺩﻩ تقدیم جنگ کرد.
تجاوز رژیم بعث عراق به خاک کشورمان حدودا ۱۹ ماه پس از پیروزی انتقلاب اسلامی رخ داد و صدام گمان می کرد که به زودی قرار است به تهران برسد. این جنگ در واقع رویارویی ایران در مقابل دنیا بود زیرا عراق، حمایت های بسیاری اعم از تجهیزات نظامی و دفاعی را از سوی کشورهای غربی دریافت می کرد.قطعنامه ۵۹۸ پس از یک سال تأخیر پس از تصویبش بالاخره در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ با پذیرش رسمی از سوی جمهوری اسلامی به جنگ بین ایران و عراق خاتمه داد و صلحی نسبی را در منطقه برقرار کرد. در زمان تصویب این قطعنامه ایران نسبت به عراق وضعیت بهتری داشت؛ در واقع ایران در موضع قدرت و عراق در موضع ضعف بود زیرا که به تازگی عملیات پیروز کربلای ۵ را اجرا کرده بود و شبه جزیره فاو، جزایر مجنون جنوبی و شمالی و بخش عمده‌ای از شلمچه را در دست داشت. ایران این مناطق را در عملیات‌های خیبر، والفجر هشت و کربلای ۵ طی سال‌های ۶۲ تا ۶۵ به تصرف خود درآورده بود. ضمن اینکه ایران در مناطق مرزی، آرایش نظامی مناسبی داشت و توانسته بود در آن مناطقی که خطوط مرزی علیه ایران بود، با تصرف ارتفاعات و مناطق استراتژیک وضعیت مطلوبی را ایجاد کند.
با صدور قطعنامه ۵۹۸ از سوی سازمان ملل متحد بلافاصله این قطعنامه از سوی رژیم بعث عراق پذیرفته شد، اما دولت جمهوری اسلامی ایران به دلیل بعضی ضعف ها و نقایص قطعنامه به مدت یک سال آن را نپذیرفت. پس از حمله عمدی ناو جنگی آمریکایی وینسنس به هواپیمای مسافربری جمهوری اسلامی ایران بر فراز خلیج فارس که ۲۹۰ مسافر آن شامل ده‌ها زن و کودک به شهادت رسیدند و بمباران شیمایی صدام در داخل عراق که منجر به قتل عام صدها هزار تن از مردم شد، مسئولان نظام اسلامی، مصلحت را در پذیرش قطعنامه دانستند. بنابراین، جمهوری اسلامی ایران در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ رسماً به دکوئه‌یار، دبیرکل سازمان ملل متحد اطلاع داد که به منظور جلوگیری از کشتار و برقراری عدالت و استقرار صلح در منطقه و جهان، قطعنامه ۵۹۸ را می‌پذیرد.
نظر بنیان گذار انقلاب درباره قطعنامه ۵۹۸
امام خمینی (ره) در ۲۹ تیر ۱۳۶۷ پیامی درباره پذیرش قطعنامه منتشر کرد که به «نوشیدن جام زهر» معروف شد. در این پیام آمده است: «اما در مورد قبول قطعنامه که حقیقتاً مسئله بسیار تلخ و ناگواری برای همه و خصوصاً برای من بود، این است که من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می‌دیدم؛ ولی به واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلًا خودداری می کنم، و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور، که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم، با قبول قطعنامه و آتش‌بس موافقت نمودم؛ و در مقطع کنونی آن را به مصلحت انقلاب و نظام می‌دانم و خدا می‌داند که اگر نبود انگیزه‌ای که همه ما و عزت و اعتبار ما باید در مسیر مصلحت اسلام و مسلمین قربانی شود، هر گز راضی به این عمل نمی‌بودم و مرگ و شهادت برایم گواراتر بود. اما چاره چیست که همه باید به رضایت حق تعالی گردن نهیم و مسلّم ملت قهرمان و دلاور ایران نیز چنین بوده و خواهد بود.
من در اینجا از همۀ فرزندان عزیزم در جبهه‌های آتش و خون که از اول جنگ تا امروز به نحوی در ارتباط با جنگ تلاش و کوشش نموده اند، تشکر و قدردانی می کنم و همۀ ملت ایران را به هوشیاری و صبر و مقاومت دعوت می‌کنم. در آینده ممکن است افرادی آگاهانه یا از روی نا آگاهی در میان مردم این مسئله را مطرح نمایند که ثمره خون‌ها و شهادت ها و ایثار ها چه شد. این ها یقیناً از عوالم غیب و از فلسفۀ شهادت بی‌خبرند و نمی‌دانند کسی که فقط برای رضای خدا به جهاد رفته است و سر در طبق اخلاص و بندگی نهاده است حوادث زمان به جاودانگی و بقا و جایگاه رفیع آن لطمه‌ای وارد نمی‌سازد.»
رهبر انقلاب در رابطه با قطعنامه ۵۹۸ چه نظری داشت؟
بنیانگذار انقلاب در رابطه با قطعنامه و چرایی پذیرش آن فرمودند: اگر همه علل و اسباب را در اختیار داشتیم، در جنگ به اهداف بلندتر و بالاتری می‌نگریستیم و می‌رسیدیم، ولی این بدان معنا نیست که در هدف اساسی خود که همان رفع تجاوز و اثبات صلابت اسلام بود، مغلوب خصم شده‌ایم. چه کوته‌نظرند آن‌هایی که خیال می‌کنند، چون ما در جبهه به آرمان نهایی نرسیده‌ایم پس شهادت و رشادت و ایثار و از خودگذشتگی و صلابت بی فایده است. ما در جنگ برای یک لحظه هم نادم و پشیمان از عملکرد خود نیستیم. تاخیر در رسیدن به همه اهداف دلیل نمی‌شود که ما از اصول خود عدول کنیم. البته معترضیم که در مسیر عمل، موانع زیادی به وجود آمده است که مجبور شده ایم روش‌ها و تاکتیک‌ها را عوض نماییم.
رهبر انقلاب نیز در تاریخ ۲۲ مرداد ماه سال ۱۳۶۷ در این باره فرمودند: اعلام قبول قطعنامه، به وسیله جمهوری اسلامی ایران دو فایده اساسی داشت؛ اول آتش بس را به صلاح انقلاب و کشور دانستیم. دوم با اعلام قبول قطعنامه ماهیت رژیم عراق علی رغم ادعاهای صلح طلبی آشکار شد و تحولات بعدی اصالت هر دو مصلحت را مشخص ساخت.
مفاد قطعنامه ۵۹۸ چه بود؟
قطعنامه ۵۹۸ دارای یک مقدمه و ۱۰ بند است که در جلسه ۲۵۷۰ شورای امنیت به اتفاق آرا به تصویب رسید. بندهای قطعنامه بر اساس مواد ۳۹ و ۴۰ منشور سازمان ملل متحد به شرح زیر است:
۱- شورا مطالبه می‌کند که به عنوان اولین قدم به سوی یک حل و فصل از طریق مذاکره، ایران و عراق به یک آتش بس فوری اقدام فوری اقدام کنند و تمام عملیات نظامی را در زمین، دریا و هوا متوقف کنند و همچنین تمام نیروها را بی‌درنگ تا سر حداث شناخته شده بین المللی بازگردانند.
۲- از دبیر کل درخواست می‌شود که گروهی از ناظران سازمان ملل متحد را برای تائید، تحکیم، نظارت بر آتش بس و عقب نشینی به مرزها اعزام کند. به علاوه از دبیر کل درخواست می‌شود که ترتیبات ضروری را برای مشاوره با طرفین انجام دهد و گزارش آن را به شورای امنیت تسلیم کند.
۳- شورا اصرار دارد که پس از توقف مخاصمات فعال بلادرنگ اسرای جنگی را بر اساس کنوانسیون سوم ژنو در ۱۲ اوت ۱۹۴۹، آزاد کند و عودت داده شوند.
۴- از ایران و عراق دعوت می‌شود که با دبیر کل در خصوص به اجرا در آوردن این قطعنامه و در کوششهای میانجیگرانه برای کسب یک حل و فصل جامع، عادلانه، شرافتمندانه مورد قبول طرفین در مورد تمام موضوعات مهم، بر اساس اصول مندرج در منشور ملل متحد همکاری کنند.
۵- از تمامی دولتهای دیگر دعوت می‌شود که حداکثر خویشتن‌داری را به عمل آورند و از هر اقدامی که ممکن است به تصاعد و گسترش بیشتر مخاصمه منجر شود، احتراز جویند و بدین گونه به اجرا در آوردن قطعنامه حاضر را تسهیل کنند.
۶- از دبیر کل درخواست می‌شود که ضمن مشورت با ایران و عراق مساله تفویض کار تحقیق در باب مسئولیت مخاصمه به هیاتی بی‌طرف را بررسی کند و در حداقل مدت ممکن به شورا گزارش دهد.
۷- عظمت خسارات وارده در خلال مخاصمه و نیاز به کوشش در جهت نوسازی، با امدادهای بین‌المللی در خور زمانی که مخاصمه خاتمه پذیرد، تصدیق می‌شود و در همین خصوص از دبیر کل در خواست می‌شود که هیاتی از کارشناسان را برای پژوهش در باب مساله نوسازی تعیین کند و به شورای امنیت گزارش دهد.
۸- به علاوه از دبیر کل درخواست می‌شود که با مشورت با ایران و عراق و سایر کشورهای منطقه، طرق افزایش امنیت و ثبات را مورد مدافه قرار دهد.
۹- از دبیر کل در خواست می‌شود که شورای امنیت را در مورد به اجرا در آوردن این قطعنامه، به طور مداوم مطلع کند.
۱۰- شورای امینت تصمیم دارد که برای در نظر گرفتن اقدامات بیشتر و تضمین اجرای این قطعنامه در صورت ضرورت جلساتی تشکیل دهد.
موضع قوی ایران در زمان پذیرش قطعنامه
پس از صدور قطعنامه، عراق آن را پذیرفت و از شورای امنیت تشکر کرد، ولی وزارت امور خارجه ایران طی بیانیه‌ای در ۳۰ تیر ۱۳۶۶، ضمن ناعادلانه خواندن قطعنامه به تناقض بندهای آن و خودداری از معرفی آغازگر جنگ اشاره کرد. یکی دیگر از دلایل عدم پذیرش قطعنامه در سال ۱۳۶۶ اصرار رزمندگان و فرماندهان نظامی کشور بود. به باور آنها تمام‌شدن جنگ بدون رسیدن به خواسته‌های‌شان همچون سرنگونی صدام، بازگشایی راه کربلا، تنبیه متجاوز، پذیرفتن قطعنامه غیر قابل قبول بود. به هر حال در آن دوران دلایلی مانند عدم معرفی متجاوز در متن اولیه قطعنامه، عدم اطمینان به اجرای مفاد قطعنامه توسط دشمن و حامیان، حضور وسیع و گسترده نظامی آمریکا در خلیج فارس، فاصله‌داشتن مفاد قطعنامه با خواسته‌های ایران، ایجاد فرصت تلاش برای تغییر مفاد قطعنامه، تهیه قطعنامه بدون مشورت ایران و... از جمله دلایل اصلی رد قطعنامه توسط ایران بود.
یکی از مطالبات ایران که منجر به درازا کشیدن آتش بس در دفاع مقدس شد، از قضا پرداخت غرامت جنگ از سوی رژیم بعث عراق بود، اما صدام حسین زیر بار این خواسته نرفت. سرانجام در قطعنامه تحمیلی ۵۹۸ نیز متنی مبنی بر پرداخت غرامت جنگ از سوی عراق در نظر گرفته نشد و تنها در بند ۶ این قطعنامه، تعیین مسئول منازعه از سوی دبیرکل و ارجاع نتیجه به شورای امنیت سازمان ملل گزارش شده و در بند ۷ نیز بر عظمت خسارات و لزوم بازسازی، بدون اشاره به نقش عراق در تامین هزینه‌های بازسازی و پرداخت خسارات تاکید شده است.
باوجود این، ایران این قطعنامه را بهترین نوع قطعنامه‌های سازمان ملل از ابتدای جنگ تحمیلی تا آن زمان می‌دانست. اکثر بندهای این قطعنامه به‌نوعی خواسته‌های ایران برای پایان دادن به جنگ بود. به هر حال ایران حاضر بود تمام آن مناطقی را که در عملیات‌های بزرگ و طی چند سال به دست آورده بود را به صدام بدهد، اما در قبالش سازمان ملل، صدام را به عنوان آغازگر جنگ معرفی کند که سازمان ملل و شورای امنیت این کار را هم نکردند. در نتیجه ایران که در موضع برتری قرار داشت، قطعنامه ۵۹۸ را در سال ۶۶ نپذیرفت.
تاثیر فشارهای بین المللی برای پذیرش قطعنامه
پس از صدور قطعنامه و اعلام موضع «نه رد و نه قبول» از سوی ایران، فشارهای بین المللی برای قبولاندن قطعنامه شدت گرفت، از جمله این فشارها، تهدیدهای مستقیم و غیرمستقیمی بود که علیه ایران به عنوان طرفی که از پذیرش کامل قطعنامه خودداری کرده است به عمل می‌آمد. به عنوان مثال:
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اینگونه به خبرنگاران اعلام کرد که ایران تا روز جمعه فرصت دارد تا پاسخ قطعی به شورای امنیت بدهد اگر جواب منفی باشد، واشنگتن به شورای امنیت فشار خواهد آورد تا از تحریم تسلیحاتی جهت اجرای دستور آتش‌بس حمایت کند.
رونالد ریگان رئیس جمهور وقت آمریکا با اشاره به حضور رئیس جمهوری وقت ایران در اجلاس مجمع عمومی سازمان گفته بود که من از این فرصت استفاده می‌کنم و از ایشان می‌خواهم که صریحا و بدون ابهام اعلام دارد که ایران قطعنامه مصوب شورای امنیت را که خواستار برقراری آتش‌بس در جنگ شده است قبول دارد یا نه.... در صورت منفی بودن پاسخ ایران، شورای امنیت راهی جز اعمال مجازات علیه ایران و وادار کردن این کشور به قبول قطعنامه ندارد.
در مقابل تهدیدات فوق و نظایر آن، مواضع ایران تغییری ننمود. هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی نیز گفته بود چنانچه شورای امنیت فعالیت خود را در جهت محکوم کردن متجاوز متمرکز کند، ایران آمادگی همکاری همه جانبه با شورای امنیت را خواهد داشت.
بر اساس این گزارش؛ با اصرار و ایستادگی ایران بر مواضع خود, سرانجام دبیرکل سازمان ملل پس از دیدار و مراجعت از دو کشور ایران و عراق, با ارائه طرحی جهت اجرای قطعنامه ۵۹۸ به مواضع و خواسته های ایران پاسخ مثبت داد که همین امر باعث پذیرش قطعنامه از سوی ایران شد. دبیرکل پس از مراجعت از تهران و بغداد طی نامه ای ۹ صفحه ای از دو کشور خواست که در اجرای قطعنامه ۵۹۸, آتش بس را برقرار نمایند. ایشان در این نامه, بر زمان اجرای آتش بس, عقب نشینی نیروها به مرزها, مبادله اسیران جنگی و تشکیل کمیسیون برای تعیین مسئولیت جنگی تاکید کرد که به خواسته های ایران نزدیک شد.
در هر صورت، قطعنامه ۵۹۸ هرچند انتظار کامل جمهوری اسلامی ایران را برآورده نکرد، اما در سایه مقاومت رزمندگان در جبهه ها و حرکت دیپلماسی فعال ایران در صحنه دیپلماسی توانست شورای امنیت را متقاعد کند که صلح بدون تعیین متجاوز بر خلاف عدالت و امنیت، و در واقع عین ظلم است. البته درخواست‌های ما در قطعنامه پس از تصمیم صدام برای حمله به کویت، پاسخ داده شد. از این رو عراق به معاهده ۱۹۷۵ الجزایر بازگشت و ادعای حاکمیت بر اروند را کنار گذاشت و اقدام به تبادل اسرا کرد. این دو کار نیز با دو هدف انجام گرفت. نخست اینکه خیال خود را از همسایه شرقی‌اش یعنی ایران آسوده سازد و دوم اینکه با دریافت اسرا، بخشی از نیازمندی‌های نیروی انسانی نظامی و نیروی کار ادارات و کارگاه‌های خود را تامین کند. صدام در نامه‌نگاری‌های خود با هاشمی رئیس جمهور وقت ایران، صحبتی از پرداخت غرامت به میان نیاورد.
پذیرش قطعنامه ۵۹۸ هرچند به معنای پذیرش آتش‌بس از سوی ایران بود ولی مجدد صدام به ایران حمله کرد و داخل خاک ایران شد و پیش‌بینی مردم و مسئولان وقت درست از آب درآمد تا نقاط مهمی از جمله خرمشهر را به دست بیاورد تا با وضع بهتری در مذاکرات حضور داشته باشد، اما موفقیتی بدست نیاورد و نهایتاً جنگ در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ پایان یافت.
این گزارشات در ۱۳۹ بند ادامه داشت که به چند مورد از تجاوزات رژیم بعث عراق پس از امضای قطعنامه اکتفا کردیم.
گزارش: صفورا طالب زاده
انتهای پیام/
نظر شما