به گزارش حیات، پزشکی هسته‌ای یکی از مهم‌ترین و پررونق‌ترین شاخه‌های صنعت هسته‌ای ایران محسوب می‌شود که نقش کلیدی در سلامت عمومی و اقتصاد کشور ایفا می‌کند. به‌خلاف تصور عمومی، صنعت هسته‌ای فقط به حوزۀ انرژی محدود نیست و حوزه پزشکی نیز یکی از مهم‌ترین عرصه‌های نقش‌آفرینی صنعت هسته‌ای است. این صنعت در دو دهه گذشته رشد فوق‌العاده‌ای داشته و ایران را در ردیف کشورهای پیشرو در تولید رادیوداروها قرار داده است. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، هم شاهد توسعۀ کمّی و کیفی مراکز درمانی بودیم، هم انواع رادیوداروها در داخل کشور تولید شده است، در این زمینه ایران نوآوری‌هایی داشته و بازارهای جهانی را نیز فتح کرده است.
این گزارش، نورافکنی به اقتصاد پزشکی هسته‌ای انداخته است.
رشد چشمگیر مراکز پزشکی هسته‌ای
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که تعداد مراکز پزشکی هسته‌ای ایران از یک مرکز در سال 1368 به حدود 250 مرکز در سال 1403 رسیده است. محمد قنادی، معاون برنامه‌ریزی هسته‌ای سازمان انرژی اتمی، تأکید کرده است که این مراکز در تمام 30 استان کشور فعالیت می‌کنند و به‌تدریج بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود، این رشد 250برابری در طول سه دهه، نشان‌دهنده توجه ویژه کشور به توسعه این حوزه حیاتی است.
بر اساس گزارش‌های بین‌المللی (به‌طور مثال THE JOURNAL OF NUCLEAR MEDICINE)، از 117 مرکز پزشکی هسته‌ای بررسی‌شده در گزارش، 51 مرکز (43.6 درصد) متعلق به بخش دولتی و 66 مرکز (56.4 درصد) متعلق به بخش خصوصی است، همچنین، 80 مرکز (68.4 درصد) در بیمارستان‌ها و 37 مرکز (31.6 درصد) به‌صورت مراکز مستقل فعالیت می‌کنند. در زمان حاضر 164 دستگاه گاماکمرا در سراسر کشور نصب شده که 85 دستگاه (51.8 درصد) متعلق به بخش خصوصی و 79 دستگاه (48.8 درصد) متعلق به بخش دولتی است. نسبت مراکز پزشکی هسته‌ای به جمعیت در ایران 1.36 مرکز به‌ازای هر میلیون نفر و نسبت دستگاه‌های گاماکمرا 2.2 دستگاه به‌ازای هر میلیون نفر است، این آمار نشان‌دهنده دسترسی نسبتاً مناسب مردم ایران به خدمات پزشکی هسته‌ای در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه است، همچنین نشان می‌دهد پزشکی هسته‌ای پایگاهی قوی در بخش خصوصی دارد و نمی‌توان آن را یک صنعت صرفاً دولتی دانست.
تولید و تنوع رادیوداروها
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ایران در حوزه پزشکی هسته‌ای، دستیابی به خودکفایی در تولید رادیوداروها است، در زمان حاضر بیش از 70 نوع رادیودارو داخل کشور تولید می‌شود که در 230 مرکز درمانی توزیع می‌شوند. این تولیدات نه‌تنها نیازهای داخلی کشور را تأمین می‌کند، بلکه امکان صادرات به سایر کشورها را نیز فراهم کرده است. پروژه تولید و توسعه رادیوداروهای ایران (تترا) که در اواخر سال 1397 راه‌اندازی شد، نقش کلیدی در این موفقیت داشته است. این مرکز با استفاده از استاندارد GMP (Good Manufacturing Practice) در فضای 37 هزار مترمکعب و 9 طبقه ساخته شده و با بودجه 63 میلیون دلاری به بهره‌برداری رسیده است. ایران همچنین در زمینه تولید ژنراتورهای رادیودارو نیز پیشرفت چشمگیری داشته است. در دهه 60، کشور تنها 20 تا 30 ژنراتور تولید می‌کرد، اما اکنون 360 ژنراتور (مولدهای تولید رادیودارو) تولید می‌کند که نشان‌دهنده رشد بیش از 20برابری است. این ژنراتورها جزء محصولات راهبردی محسوب می‌شوند که تنها پنج کشور در جهان توانایی تولید و صادرات آن‌ها را دارند.
ابعاد اقتصادی و بازار جهانی
بازار جهانی رادیوداروها یکی از پردرآمدترین بخش‌های صنعت دارویی محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، ارزش این بازار در سال 2024 به 6.8 میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2034 با نرخ رشد سالانه 7.57 درصد به 14.11 میلیارد دلار برسد. گزارش دیگری نشان می‌دهد که این بازار از 5.8 میلیارد دلار در سال 2024 با نرخ رشد 4.9 درصد به 8.9 میلیارد دلار در سال 2033 خواهد رسید. منطقه آسیا ـ اقیانوسیه سریع‌ترین رشد را در این بازار تجربه می‌کند که فرصت طلایی برای ایران محسوب می‌شود. آمریکای شمالی با 43.95 درصد سهم در سال 2024، بزرگ‌ترین بازار رادیوداروها محسوب می‌شود اما نگاهی به سهم ایران از بازارهای جهانی؛ ایران در زمان حاضر به‌عنوان یکی از سه کشور برتر جهان در تولید رادیوداروها شناخته می‌شود. کشور ما سهم 12.5درصدی از بازار جهانی آب سنگین را در اختیار دارد که نشان‌دهنده قدرت فناوری هسته‌ای ایران است. صادرات رادیوداروها به 15 کشور جهان در سال 2024 درآمد تقریبی 70 میلیون دلاری برای کشور ایجاد کرده است.
اشتغال‌زایی و نیروی انسانی
صنعت پزشکی هسته‌ای ایران موتور مهمی برای اشتغال‌زایی محسوب می‌شود، این بخش 4500 متخصص را مستقیماً مشغول به کار کرده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2027 رشد اشتغال 12درصدی داشته باشد. سرمایه‌گذاری 200 میلیون دلاری در ارتقای راکتورها و سیکلوترون‌ها، بازدهی 15 به 1 از طریق صادرات و صرفه‌جویی در هزینه‌های سلامت داخلی ایجاد کرده است.
یکی از ویژگی‌های مهم صنعت پزشکی هسته‌ای ایران، حضور فعال زنان در این حوزه است، بر اساس آمار رسمی، 40 درصد از متخصصان صنعت هسته‌ای ایران را زنان تشکیل می‌دهند، این آمار نشان‌دهنده نقش مهم این صنعت در توانمندسازی اقتصادی زنان و ایجاد فرصت‌های برابر است، زیرا در بسیاری از کشورها، صنایع فناوری پیشرفته به‌دلیل ماهیت تخصصی‌شان، فرصت‌های مناسبی برای حضور فعال زنان فراهم می‌کنند.
خودکفایی، کاهش وابستگی و صادرات
قبل از توسعه تولید داخلی، ایران مجبور به واردات پرهزینه رادیوداروها بود، اما امروز نه‌تنها خودکفا شده، بلکه ظرفیت صادرات نیز پیدا کرده است. در اوایل سال 1397، فروش رادیودارو و مواد اولیه آن به ایران از سوی ایالات متحده در لیست تحریم‌ها قرار گرفت، اما تولید داخلی این محدودیت را بی‌اثر کرد. تحریم‌های اقتصادی که بر صنعت پزشکی هسته‌ای ایران اعمال شده، تأثیرات منفی بر دسترسی به تجهیزات و مواد اولیه داشته است، با این حال، توانمندی‌های داخلی توانسته است این چالش‌ها را به فرصت تبدیل و زمینه خودکفایی کشور را فراهم کند.
همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد ایران در زمان حاضر نه‌تنها در این حوزه خودکفا شده است بلکه حتی رادیوداروها را به 15 کشور جهان صادر می‌کند که شامل مصر، هند، پاکستان، عراق، لبنان، سوریه و برخی کشورهای اروپایی است. علی‌اکبر صالحی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی، تأکید کرده است که ایران پیشرو در زمینه توسعه و تولید رادیوداروها در غرب آسیا محسوب می‌شود.
صادرات رادیوداروها که پس از 40 سال وقفه در سال 1400 از سر گرفته شد، نشان‌دهنده بازگشت ایران به بازارهای بین‌المللی این حوزه است. محمد اسلامی اعلام کرده است که با توجه به ظرفیت‌ها و پتانسیل تولید، ایران می‌تواند رادیوداروها را به تمام نقاط جهان صادر کند.
ایران در سال 2025 موفق به تولید رادیوداروهای پیشرفته‌ای همچون رنیوم‌ـ188، گالیوم FAPI و لوتتیوم FAPI شده است. تولید رنیوم‌ـ188 که از طریق بمباران نوترونی در راکتور بوشهر حاصل می‌شود، بازده 97درصدی دارد و در درمان موضعی سرطان‌های پوستی 94 درصد بهبودی ایجاد می‌کند. این پیشرفت‌ها ایران را در ردیف کشورهای پیشرو در تولید رادیوداروهای نسل جدید قرار داده است. تولید این محصولات نه‌تنها نیازهای داخلی را برطرف می‌کند، بلکه امکان صادرات به بازارهای جهانی را نیز فراهم می‌آورد.
چشم‌انداز آینده
با توجه به رشد 7.5درصدی بازار جهانی رادیوداروها، ایران فرصت مناسبی برای افزایش سهم خود در این بازار دارد. پیش‌بینی می‌شود که تقاضا برای گالیوم FAPI در سال 2025 رشد 25درصدی داشته باشد که زمینه افزایش صادرات ایران را فراهم می‌کند. سرمایه‌گذاری در بخش پزشکی هسته‌ای با توجه به ضریب تکاثری 15 به 1، یکی از مطمئن‌ترین و پرسودترین سرمایه‌گذاری‌ها در بخش سلامت محسوب می‌شود، این صنعت با ایجاد زنجیره‌ای از فعالیت‌های اقتصادی، از تولید مواد اولیه تا ارائه خدمات درمانی، نقش محوری در اقتصاد بهداشت و درمان کشور ایفا می‌کند. بخش پزشکی هسته‌ای ایران امروز نه‌تنها به‌عنوان یک صنعت راهبردی در تأمین نیازهای سلامت جامعه عمل می‌کند، بلکه به‌عنوان یک موتور اقتصادی مهم، درآمدزایی، اشتغال‌آفرینی و کاهش وابستگی ارزی کشور را نیز به‌همراه داشته است، این دستاوردها در شرایطی حاصل شده که کشور تحت شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی قرار داشته است، که خود نشان‌دهنده قدرت علمی و فناوری ایران در این حوزه حساس است.
منبع؛ تسنیم
نظر شما