به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، هشتم ذیحجه در تقویم مناسک عبادی و معنوی مسلمین، روزی است بزرگ و در تقویم تاریخ اسلام و تشیع نیز باز روزی است به غایت، تاریخ‌ساز و انسان‌پرداز. اما ترویه چه روزی است و چرا اهمیت و عظمتی مضاعف یافت؟

«یوم الترویه»؛ روز شروع مناسک حج تمتع و محرم شدن زائران کوی معبود

«یوم الترویه» در لغت به معنای سیراب کردن و سیراب گردانیدن است، اما در اصطلاح هشتم ذی‌الحجه است که در این روز مناسک اصلی حج شروع شده و حجاج محرم می‌شوند.

در اینکه چرا این روز را «یوم الترویه» نامیده‌اند، روایات زیادی است که یکی از این روایت به نقل از کتاب «علل‌الشرایع» این است که از امام صادق (ع) در مورد نامگذاری این روز سؤال شد؛ حضرت فرمود: «زیرا در عرفات آب نبود و حاجی‌ها روز هشتم ذی‌الحجه از مکه آب برمی‌داشتند و به عرفات می‌بردند و برخی از ایشان به بعضی دیگر می‌گفتند: تروّیتم، تروّیتم (سیراب شدید، سیراب شدید)؛ لذا به این خاطر، روز هشتم را روز ترویه نامیدند.»

همچنین آمده است زمانی که حضرت ابراهیم (ع) مأمور شد خانه کعبه را بسازد مکان آن را نمی‌دانست در نتیجه خداوند جبرئیل (س) را نازل کرد تا مکان خانه را برای ابراهیم مشخص کند و خداوند تعالی پایه‌های کعبه را از بهشت نازل فرمود و حجرالاسود نیز نازل شد. سپس نبی‌الله ابراهیم برای کعبه، دو در قرار داد، دری در سمت مشرق و دری در سمت مغرب که «مستجار» نامیده می‌شود. وقتی ساخت کعبه به اتمام رسید، دو نبی خداوند، ابراهیم و اسماعیل حج بجا آوردند، و جبرئیل در روز هشتم ذی‌الحجه (روز ترویه) بر آن دو نازل شد و گفت برخیزید و آب جمع‌آوری کنید، چون در زمین عرفات آبی وجود ندارد. به همین دلیل این روز، روز ترویه (یعنی ذخیره کردن آب) نامیده شد.

فضیلت و قدر و منزلت روز ترویه

روز ترویه یکی از ارزشمندترین روزها برشمرده شده است که آداب و اعمال مخصوصی دارد. رسول خدا (ص) فرمود: «خدای تبارک و تعالی از هر چند، چهار شماره برگزید، از فرشتگان: جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل و از پیغمبران چهار نفر برای مبارزه به‌وسیله شمشیر: ابراهیم و داوود و موسی و من، و از خاندان‌ها چهار خاندان که فرمود: خاندان آدم، نوح، ابراهیم و عمران را بر جهانیان برگزید و از شهرها چهار شهر برگزید.»

رسول خدا در ادامه فرموند: «سوگند به تین، زیتون، طور سینین و این بلد امین؛ پس مقصود از تین، مدینه است و از زیتون، بیت‌المقدس و از طور سینین، کوفه و از بلد امین، مکه و از زنها چهار زن برگزید: مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه (س) و از اعمال حج چهار عمل را برگزید: قربانی کردن،صدا به لبیک بلند کردن، احرام و طواف و از ماه‌ها چهار ماه که ماه‌های حرامند برگزید: رجب، شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه و از روزها چهار روز برگزید: روز جمعه، روز ترویه (هشتم ذی‌الحجه)، روز عرفه و روز عید قربان.»

آغاز هجرت سرور و سالار عشق و امام عاشوراییان از مکه به منای شهادت

اما این روز چرا عظمتی دیگر گرفت؟ از آن روی که امام عشق و شاهد شهیدان تاریخ، حسین شهید (ع) درست روزی را برای خروج از مکه انتخاب کردند که خیل زائران و سیل حاجیان، فوج فوج وارد حریم حرم خداوند و «بلد امن» و «ام القری» می شوند تا اعمال مناسک حج واجب را آغاز کنند. درست در چنین روزی، حسین، فرزند فاطمه و جان وحی و قلب قرآن، عزم سفری بزرگ می‌کند؛ آموزگار دعای «عرفه»، بزرگ معلم مکتب توحید و حق‌پرستی، حجی دیگر آغاز می‌کند به سمت کعبه عشق و گودی قتلگاه که معراجگاه اوست به سدره المنتهای قرب معشوق ازل و ابد...  و اینچنین است که انقلاب عاشورا از حرم امن الهی آغاز می‌شود.

حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در پاسخ یاران و همراهان، سفر خود را جلوگیری از وهن حرمت و هتک قداست بیت الله الحرام توسط یزیدیان اعلام می‌کند. اما در یک افق عرفانی و شهودی، شاهد شهیدان کربلا و خون خدا، ثارالله وابن ثاره، می‌خواهد نشان دهد که خانه خدا و مسقط الراس انسان و میعادگاه و میقات و مشعر و منای عبودیت و عرفان، اینک در جایی دیگر است: در کربلایی که به وسعت همه عاشقان، جا دارد و از ازل تا ابد، مشهد و مطاف و قبله و قلب دلباختگان عشق حق است.

گودی قتلگاه؛ قله معرفت توحیدی

آموزگار بزرگ توحید و طاغوت ستیزی، پا در راهی می‌نهد که ترسیم خط جاوید حق و باطل، اسلام و کفر و توحید با شرک و نفاق است. این است که در گودی قتلگاه و در لحظه در خون غلتیدن و در خون غوطه ور شدن، باز هم درس توحید و تعبد می دهد:

«اللهم متعالی المکان، عظیم الجبروت، شدیدالمحال، غنی عن الخلائق، عریض الکبریاء، قادر علی ما تشاء، قریب اذا دعیت، محیط بما خلقت، قابل التوبه لمن تاب الیک، قادر علی ما اردت، تدرک ما طلبت، شکور اذا شکرت، ذکور اذا ذکرت، ادعوک محتاجاً، و ارغب الیک فقیراً، و افزع الیک خائفاً، و آبکی مکروباً، و استعین بک ضعیفاً، اتوکل علیک کافیاً... صبراً علی قضائک یا رب لا اله سواک یا غیاث المستغیثین‏(2) مالی رب سواک و لا معبود غیرک صبراً علی حکمک یا غیاث من لا غیاث له یا دائماً لا نفاذله، یا محیی الموتی، یا قائماً علی کل نفس بما کسبت، احکم بینی و بینهم و انت خیرا الحاکمین.»

ای خدائی که مقامت بس بلند، و قدرتت عظیمف و غضبت شدید، تو که از مخلوقات خود بی نیازی، و کبریائیت فراگیر است، به آنچه بخواهی توانائی‏ت رحمتت به بندگانت نزدیک، وعده‏ات صادق، نعمت کامل و شامل، امتحانات زیبا، به بندگانت که تو را بخواهند نزدیک، و بر آنچه آفریده‏ای محیطی، هر که را که از در توبه درآید پذیرائی، آنچه را که اراده کنی توانائی، و آنچه را که طلب کنی می‏یابی، شاکرینت را شکرگزاری، یادکنندگانت را یاد آوری، من نیازمندانه تو را خوانم و فقیرانه بسویت روی آرم، و بیمناکانه به پیشگاهت ناله می‏کنم، و غمگینانه در برابرت می‏گریم، و ضعیفانه از تو مدد می‏جویم و خود را به تو واگذار می‏کنم که تو کافی هستی برای بنده خویش... ای پروردگاری که جز تو خدائی نیست! در مقابل قضا و قدرت شکیبایم، ای فریادرس دادخواهان که جز تو مرا پروردگاری و معبودی نیست بر حکم و تقدیرت صابر و شکیبایم، ای فریادرس بی کسان! ای همیشه زنده بی پایان! ای زنده کننده مردگان! ای ثابت و برقراری که هر کسی را با کردارش می‏سنجی! میان من و این مردم حکم کن که تو بهترین حکم کنندگانی.»

از وضوی زمزم تا غسل شهادت و خون...

و سخن را ختم می‌کنیم به بیانات امام خمینی (ره) در پیام تاریخی حج سال 66 که به آن فاجعه شهادت زائران بی‌دفاع و بی‌گناه خانه خدا منجر شد. پیامی که در آن امام، به شکلی شگفت و پیشگویانه از تقارن حج ابراهیمی و حج خونین حسینی گفت و یادگاری برای همه حسینیان و عاشوراییان تاریخ بجا نهاد:

«زائران عزیز از بهترین و مقدس‌ترین سرزمین‌های عشق و شعور و جهاد، به کعبه بالاتری رهسپار شوند و همچون سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، از احرام حج به احرام حرب، و از طواف کعبه به طواف صاحب بیت و از توضؤ به زمزم، به غسل شهادت و خون رو آورند و به امتی شکست ناپذیر و بنیانی مرصوص مبدل گردند که نه ابر قدرت شرق، یارای مقابله آنان را داشته باشد نه غرب ... که مسلما روح و پیام حج، چیز دیگری غیر از این نخواهد بود و مسلمانان، هم دستورالعمل جهاد نفس را جدی بگیرند، هم برنامه مبارزه با کفر و شرک را.»