به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، پنجم ذیقعده که پنجمین روز از دهه کرامت بوده، روزی است که به بزرگداشت مقام پرفضیلت حضرت صالح بن موسی الکاظم (ع) اختصاص یافته است؛ همان امامزاده صالح (ع) خودمان که نسل از پی نسل مردم تهران، از زیارت‌های حرم شریفش از کودکی خاطره داشته‌اند و در کنار حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) یکی از دو میراث بزرگ معنوی و بقاع متبرکه مجاور شهر تهران محسوب می‌شود.
نسب شریف فرزند «باب الحوائج (ع)»
در کتاب کنز الانساب دربارهٔ نسب امامزاده صالح (ع) آمده‌است: «امامزاده صالح فرزند امام موسی کاظم (ع) است؛ که به شهرری آمده و در روستای تجریش ایشان را به قتل رسانده‌اند.» در زیارتنامه وی نیز بدین موضوع اشاره شده است. همچنین کتیبه‌ای قدیمی که در گذشته بر سر در ورودی رواق ایشان نصب بوده است، این نکته را مورد تاکید قرار می‌دهد.
طبق اسناد موجود در کتب تاریخی علم انساب، این امامزاده در اردبیل می‌زیسته است که پس از کشته‌شدن سر او از تن جدا و برای حاکم ری فرستاده می‌شود و شیعیان، سر این امامزاده را در روستایی نزدیک شهرری (تجریش امروزی) به خاک سپرده و هم اینک این امامزاده دارای دو زیارتگاه است.
گفته شده است که فرزندان وی نیز به همراه او به ری آمده‌اند و بدین جهت برخی بقعه‌ها در تهران به او منسوب است.
سیدمرتضی علم‌الهدی رازی، یکی از فقهای شیعه نوشته است: «یکی از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع)، صالح ابن موسی الکاظم (ع) است که در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ می‌کند. گویا شخصی به نام حسن بهبهانی در پل کرخ، که امروز به کرج مشهور است در تعقیب امامزاده بوده و، چون خدای تعالی درجه شهادت برای ایشان مقرر کرده بود، در باغ جنت گلشن، زیر درخت چنار بزرگی نزدیک چشمه ساری ایشان را به شهادت می‌رسانند.»
پایگاه جامع امامزادگان نیز به استناد کتاب‌های ریاض الانساب، کنز الانساب، حیاة الامام موسی بن جعفر(ع)، ناسخ التواریخ، انوار المشعشعین، منتخب التواریخ، آثار تاریخی تهران و جغرافیای تاریخی شمیران، امامزاده صالح(ع) را فرزند بلافصل موسی بن جعفر(ع) به شمار می‌آورد.
نذر زائران امامزاده
گفته می‌شود در گذشته به‌دلیل اینکه مسیر سختی برای رسیدن به حرم صالح بن موسی کاظم (ع) وجود داشته و از طرفی هم، وسیله نقلیه‌ای وجود نداشته است، زائران در فصل زمستان مجبور بوده‌اند با خود نمک همراه داشته باشند تا نه تنها برای خودشان بلکه برای دیگر زائران، مسیر را سهل الوصول کنند.
همین مساله باعث شده است، نمک در زمره نذرهای زائران قرار گرفته و نان و پنیر و سبزی، دانه برای کبوتران حرم، شمع، چراغ، قالیچه، مُهر و چادر نماز و تسبیح از دیگر نذرهای رایج زائران بارگاه امامزاده صالح (ع) برای رسیدن به حوائج خود هستند.
زیارتنامه
السَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا السَّیِّدُ الزَّکِیُّ، اَلطّاهِرُ الوَلِیُّ، وَالدّاعِی الحَفِیُّ؛ اَشهَدُ اَنَّکَ قُلتَ حَقّاً، حَقّاً، وَنَطَقتَ حَقّاً وَصِدقاً، وَدَعوتَ اِلی مَولایَ وَمَولاکَ، عَلانِیَةً وَسِرًّا، فازَ مُتَّبِعُکَ، وَنَجا مُصَدِّقُکَ، وَخابَ وَخَسِرَ مُکَذِّبُکَ، وَالمُتَخَلِّفُ عَنکَ، اَشهَد لی بِهذهِ الشَّهادَةِ، لِاَکونَ مَنَ الفائِزینَ بِمَعرِفَتِکَ وَطاعَتِکَ، وَتَصدیقِکَ وَاتِّباعَکَ، وَالسَّلامُ عَلَیکَ یا سَیِّدی وَابنَ سَیِّدی. اَنتَ بابُ اللهِ المُؤتی مَنهُ، وَالمَأخوذُ عَنهُ، اَتَیتُکَ زائِراً، وَحاجاتی لَکَ مُستَودِعةً، وَها اَنَا ذا اَستَودِعُکَ دینی وَاَمانَتی، وَخَواتیمَ عَمَلی، وَجَوامِعَ اَمَلی اِلی مُنتَهی اَجَلی، وَالسَّلامُ عَلَیکَ وَ رَحمَةُ اللهِ وَبَرَکاتُه.
سلام بر تو ای آقای پاک و پاکیزه و سرور من و ای دعوت کننده (به حق) به مهربانی، گواهی دهم که تو حق گفتی و به حق و راستی سخن کردی و (مردم را) آشکارا و نهان بسوی مولای من و مولای خودت دعوت فرمودی رستگار شد پیرو تو و نجات یافت تصدیق کننده ات و نومید و زیانکار شد تکذیب کننده ات و آن کس که با تو مخالفت کرد گواه باش برای من این گواهی را تا من بوسیله معرفت و اطاعت تو و تصدیق و پیروی کردنت از زمره رستگاران باشم و سلام بر تو ای آقای من و ای فرزند آقای من توئی درگاه خدا که از آن درآیند و (معالم دین را) از آن بگیرند آمده ام به درگاهت برای زیارت و حاجتهای خود را به تو سپرده ام و من اکنون به تو می سپارم دینم و امانتم و سرانجام کارهایم و همه آرزوهایم را تا پایان عمرم و بر تو باد سلام و رحمت خدا و برکاتش.
تاریخ و تحولات بنای مرقد
آستان امامزاده صالح (علیه السلام) در شهرستان تهران، شهر تهران میدان تجریش واقع شده است. بنای اولیه و اصلی بقعه و بارگاه سده پنجم هجری ساخته شده است که در جریان حملات مغول به ری، حدود سال ۶۱۷ هجری ویران و مجدداً در سال ۷۰۰ هجری غازان خان آن را احیاء و بازسازی می‌کند. بعد از زمان ایلخانیان و در دوره صفویه و قاجاریه نیز بخش‌هایی به اصل بقعه افزوده شد.
براساس کتیبه‌ای که برسردرایوان ورودی ورواق شمالی حرم مطهربه خط نستعلیق گچ بری شده است، نقاشی‌های ظریف و مقرنس کاری‌های استادانه داخل حرم درسال ۱۲۱۰ و در زمان هلاکومیرزا فرزند فتحعلی شاه قاجارصورت گرفته است. گنبد کاشی و نقاشی های زیبای داخل حرم نیزمربوط به دوران قاجاریه است. توسعه و تعمیرات بسیاری از قسمت های این مجموعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی انجام گرفته است.
درب شمالی و درب شرقی امامزاده به بازار تجریش باز می‌شود و درب غربی رو به پایانه یا ترمینال اتوبوس‌های داخل شهری. دو درب شمالی همیشه به روی زائران باز است؛ یکی مخصوص آمد و رفت زائران مرد و دیگری ویژه زائران زن. فضای داخلی امامزاده شامل ۴ رواق است؛ دو رواق مخصوص مردان و دو رواق دیگر زنانه است که با کشیدن حفاظ از هم جدا شده اند. داخل امامزاده آینه کاریست که حدود ۱۲ سال پیش انجام شده است. در هایی که رواق ها را به حرم وصل می کند، منبت کاری شده است و به طور کلی هر چه در صحن و بیرون آن می بینیم، کاملاً جدید است.
گنبد کاشیکاری شده این بنا چندین بار مرمت و بازسازی شد و سرانجام در سال ۱۳۶۸ به طور کلی تخریب و با کاشی جدید بازسازی شد. ضریح اولیه آن از چوب ساخته شده بود ولی بعدها از نقره و کتیبه های اطراف آن با آب طلا منقوش و مزین شده است. امامزاده صالح (ع) کتیبه‌ای به تاریخ ۷۰۰ هـ.ق داشت که در تعمیرات مدخل ساختمان از میان رفت.
ایوان ورودی و رواق در سمت شمال حرم واقع است و بالای حرم در رواق، لوح مستطیل خشتی کاشی کاری شده است که تاریخ ۱۲۱۰ هجری قمری، را برخود دارد و نام فتحعلی شاه بر آن حک شده است. هلاکو میرزا فرزند فتح‌علی‌شاه قاجار در سال ۱۲۱۰ ه.ق، بانی تعمیرات و تزئینات آن شد.پس از تغییر شکل میدان تجریش و ایجاد فضاهای جدید، زیارتگاه از حصار دیوارها درآمد و درخت چنار آن نیز قطع شد.
دیالافوا در سفرنامه‌اش در ایران به سال ۱۸۸۱ میلادی درباره این درخت چنار امامزاده صالح (ع) می‌نویسد: «در مسجد (بقعه امامزاده صالح) تجریش چنار عجیب و غریبی است که کمتر نظیر آن در دنیا پیدا می‌شود. قطر فوق‌العاده آن را نمی‌توان دقیقاً با رقم معین کرد. تقریباً محیط آن به پانزده متـر می‌رسد. هریک از شاخه‌های آن مانند تنه درخت کهنسالی در بالای بنای مسجد و سایر اطراف سر به آسمان کشیده است. این درخت عده کثیری را در سایه خود پناه می‌دهد. مؤمنین در زیر آن نماز می‌خوانند. مکتبدار اطفال را در آنجا جمع کرده درس می‌دهد. قهوه چی سماور و استکان و لوازم خود را در درون آن قرار داده است. سقا هم کوزه‌های پر آب خود را در گوشه‌ای از تنه گذارده است.»
سال‌ها پس از این دیدار دیولافوا از تهران، منطقه تجریش و سر پل آن به محل تفرجگاه تهرانیان فراری از گرما تبدیل شد. این محل که سال‌ها محل سکنای اشراف قاجاری و ییلاق سفارتخانه های خارجی در تهران بود از دوره رضا شاه رو به گسترش رفت. جاده قدیم آن (شریعتی) آباد شد و سنگفرش گردید و راه‌های دسترسی آسان شد.
مرحوم مصطفوی می‌نویسد: «این بنای چهارگوش بزرگ و محکم تصور می‌رود مربوط به قرن هفتم هجری یا هشتم باشد و در کنار آن درخت چنار کهنسال در آبادی بزرگ تجریش واقع است. طبق کتیبه موجود در بنا مدفن صالح برادر امام هشتم است. در سال ۱۳۲۳ خورشیدی مرحوم حسن فداکار بانی تغییرات و نصب کاشی مجدد در گنبد آن شد.»
بارگاه منور حضرت صالح ابن موسی الکاظم (ع) یکی از پر جاذبه‌ترین اماکن مذهبی و یکی از باشکوه‌ترین امامزاده‌های ایران است که مشتاقان اهل بیت عصمت و طهارت از اقصی نقاط ایران و خارج از ایران به زیارت‌شان می‌شتابند. تعداد زوار این امامزاده در حدود ۳۰ هزار نفر در روز برآورد شده است.
نظر شما