به گزارش خبرنگار بین الملل حیات؛ جنگ جهانی اول  که به ‌ «جنگ بزرگ» معروف است ۱۰۹ سال پیش شروع شد این جنگ از ۲۸ ژوئیه سال ۱۹۱۴ میلادی یعنی ۵ مرداد ۱۲۹۳  تا ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ میلادی مصادف با ۲۷ آبان ۱۲۹۷ ادامه داشت . جنگ جهانی اول با اعلان جنگ اتریش-مجارستان شروع  شد، این کشور در ۶ اوت ۱۹۱۴ میلادی به‌طور رسمی وارد جنگ با روسیه شد. آلمان که منافع خود را در خطر می‌دید، در چهارم اوت ۱۹۱۴ میلادی به بلژیک حمله کرد و بعد از تصرف بروکسل، به سوی مرزهای فرانسه رفت.

انگلستان و روسیه که دو قدرت بزرگ استعماری آن روز محسوب می‌شدند، به بخش‌هایی از آسیا، اروپا و آفریقا که سرزمین‌های اصلی مسلمانان بودند، حمله کردند. آلمان نیز که اوضاع را چنین دید به حکومت عثمانی نزدیک شد؛ زیرا بخش عظیمی از سرزمین‌های اسلامی در اروپا، آسیا و آفریقا در تصرف عثمانی‌ها قرار داشت و منافع این کشور با منافع متفقین در تضاد بود. دولت عثمانی برای گسترش و تقویت حکومت خود و نجات آن از زوال، با آلمان متحد شد.

با حمله عثمانی‌ها به کشتی‌های روسی، استحکامات آن‌ها در تنگه داردانل توسط روس‌ها بمباران شد و عثمانی‌ها در ارزروم (واقع در ترکیه امروزی) از متفقین شکست خوردند. روسیه و انگلیس با شکست عثمانی، به بین‌النهرین و قفقاز وارد شدند. انگلیسی‌ها جنوب بین‌النهرین و ایران را به تصرف خود درآوردند؛ سپس به‌سمت شمال پیشروی کردند. آن‌ها در این عملیات، به‌دنبال پیشروی به نقاط حساس نظامی در عثمانی، حفظ ذخایر نفتی در خوزستان و بین‌النهرین، کمک به نیروهای نظامی روسیه در قفقاز برای فشار به جبهه شرق در عثمانی و حفظ روابط با هند بودند.

شاید هیچ‌کس تصور نمی‌کرد تنها در عرض چند روز یکی از بزرگ‌ترین جنگ‌های جهان چندین کشور دنیا را درگیر نبردی عظیم کند و جان میلیون‌ها انسان بی‌گناه را بگیرد. این جنگ موجب کشته و آواره شدن میلیون‌ها انسان شد. در جنگ جهانی اول بود که برای نخستین بار از سلاح‌های شیمیایی استفاده شد.

سیاست آلمان در جنگ جهانی اول این بود که با راه‌اندازی شورش در هند و مصر، اعتراض عمومی علیه انگلیس به پا کند؛ همچنین ایران و عثمانی را پلی برای دست‌یابی به هند و مصر می‌دانست. آلمانی‌ها برای دست‌یابی به این هدف، سرمایه‌گذاری بسیاری کردند و با برخی علما جهت اقدام علیه متفقین وارد مذاکره شدند؛ اما متفقین در شمال آفریقا، خاورمیانه، بین‌النهرین و قفقاز پیشروی کردند و انگلیس با فتح مصر، پایان حکومت عثمانی بر این کشور را اعلام کرد و آن را تحت حمایت خود قرار داد؛ همچنین آبراهه سوئز، به‌عنوان منطقه‌ای استراتژیک، در اختیار متفقین قرار گرفت.

موضع ایران در جنگ جهانی اول

ایران در جنگ جهانی اول بی‌طرف بود، اما به دلیل ضعف قوای دولتی،‌ این بی‌طرفی رعایت نشد و کشور از شمال و جنوب و غرب به اشغال شد. فجایع این جنگ در شمال‌غرب ایران کمتر از فجایع میدان‌های اصلی جنگ در اروپا نبود.وقتی آتش جنگ جهانی اول شعله‌ور شد، در ایران احمد شاه قاجار تازه به ۱۸ سالگی رسیده و قبول مسئولیت رسمی پادشاهی خود را با مراسم تاجگذاری جشن گرفته بود. یعنی ۸ روز پس از تاجگذاری آخرین پادشاه سلسبه قاجاری، ایران ناخواسته درگیر جنگ شد. اولین فرمان احمد شاه به عنوان پادشاه رسمی نیز که سه روز پس از آغاز جنگ صادر شد، که آن اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول بود. اما دولت‌های درگیر در جنگ بی‌طرفی ایران را نادیده گرفتند.
در این سال‌ها ایران عملا حوزه نفوذ دو قدرت بزرگ استعماری زمان،‌یعنی روسیه و بریتانیا بود. ایران هر چند مستعمره نبود، اما در این کشور از استقلال و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ملی هم جز نامی باقی نمانده بود. ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و روسیه و بریتانیا از ﺑﺮﮔﺰاری اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻮم ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ.

آذربایجان ایران، به‌ویژه غرب آذربایجان، صحنه نبرد مستقیم نیروهای متخاصم درگیر در جنگ جهانی اول بود. روس‌ها در بخش‌هایی از شمال و شرق آذربایجان حضور داشتند و تبریز پیش از آغاز جنگ جهانی اول در اشغال آنها بود. سپاه عثمانی نیز پس از آغاز جنگ مناطق غربی و شمال‌غربی را مانند آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، همدان و بروجرد، به اشغال خود درآورد.
آذربایجان ایران در چهار سال جنگ روزهای دهشتناکی را از سر گذراند. این درگیری‌ها دهها هزار نفر قربانی گرفت. داشته‌های مردم از غله و علوفه تا دام و طیور، به مصرف سپاهیان و اسبان نیروهای بیگانه می‌رسید. دولتهای درگیر در جنگ با مسلح ‌کردن اقلیت‌های ساکن در شمال ‌غرب ایران، زمینه‌ساز تلفات بسیاری از ایرانیان شدند.

در میان شهرهای آذربایجان، ارومیه و نواحی اطراف آن بیشترین خسارات را دیددر ارومیه و اطراف آن پیش از آغاز جنگ، قوای روسیه حضور داشتند و ارومیه در اشغال آنها بود. عثمانی‌ها در دی‌ماه (اوایل ۱۹۱۵) به سوی ایران هجوم آوردند. با پیشروی قوای عثمانی به سوی ارومیه، روس‌ها اقدام به تخلیه شهر می‌کنند.

با پایان جنگ جهانی اول، بعضی سیاست‌های انگلیسی حتی تا سال ۱۹۲۱ میلادی نیز در ایران اجرا می‌شد که حضور آن‌ها مانع رشد طبیعی زندگی در ایران بود. از جنگ جهانی اول به‌جز یک ویرانه، چیزی عاید ایران نشد؛ مردم فقیر در اثر قحطی به علف‌خواری روی آوردند. حصبه، تیفوس و سایر بیماری‌های دیگر بسیاری از آن‌ها را کشت و روستاها نیز ویران شدند؛ همچنین ناتوانی حکومت در مدیریت شرایط موجود، جنبش‌های وابسته و اختلافات داخلی نیز زمینه سقوط سلسله قاجار و ظهور پهلوی را فراهم کرد.

به دلیل اشغال ایران توسط بریتانیا در جنگ جهانی اول ، خرید آذوقه مردم ایران توسط ارتش اشغالگر ، جدال نیروهای روس و انگلیس در کشور و شروع قحطی بزرگ ایران( ۱۹۱۹–۱۹۱۷ ) عده زیادی از مردم ایران به کام مرگ فرورفتند.

از دلایل آغاز جنگ جهانی اول

۱- رقابت اتریش و روسیه در بالکان یکی از علل آغاز جنگ جهانی اول می باشد.

۲- از دیگر دلایل شروع جنگ جهانی اول، اختلاف بین فرانسه و آلمان از سال ۱۸۷۰ دربارهٔ آلزاس ولرن می باشد.

۳- علل دیگر آغاز جنگ جهانی اول، رقابت اقتصادی و دریایی بین آلمان و انگلیس است.

جنگ جهانی چگونه آغاز شد

بهانهٔ اصلی شروع جنگ جهانی اول این بود که آرشیدوک فرانتس فردیناند ولیعهد امپراتوری اتریش - مجارستان به دست یک ناسیونالیست صرب به نام پرنزیب در ۲۸ ژوئن ۱۹۱۴ در سارایوو بوسنی به قتل رسید و اتریش ادعا کرد صربستان در این کار دخالت داشته و تقاضا نمود تحقیقاتی با شرکت نمایندگان اتریش صورت پذیرد که دولت صربستان تحقیقات را قبول نمود ولی با حضور نمایندگان خارجی مخالفت کرد.
با قتل آرشیدوک، ولیعهد اتریش، در بوسنی توسط یک دانشجوی صرب در ژوئن ۱۹۱۴م، اتریش به صربستان اعلام جنگ کرد و جنگ جهانی اول آغاز شد. البته قتل ولیعهد اتریش بهانه‌ای برای جنگ به‌شمار می‌آمد و علت اصلی آن تضاد منافع استعماری قدرت‌های جهانی بود. درواقع آلمان در مسیر توسعه و افزایش قدرت گام برمی‌داشت و با ورود این کشور به جرگه قدرت‌های استعماری و رقابت میان این کشورها بستر برای جنگ در ابعاد جهانی فراهم شد.

دو دسته از کشورها در این جنگ در مقابل هم قرار گرفتند:

جنگ جهانی اول هر چند در جبهه‌های مختلف و میان نزدیک به ۴۰ کشور در جریان بود ولی بیشتر دو دسته زیر رویاروی هم قرار گرفتند؛

• متفقین شامل دولت‌های مرکزی ایتالیا، انگلیس، فرانسه و ژاپن بودند که پرتغال، بلژیک، رومانی، روسیه، صربستان، مونته‌نگرو و یونان نیز به آن‌ها پیوستند. آمریکا نیز در سال ۱۹۱۷ میلادی به نفع متفقین وارد جنگ شد.
• متحدین شامل امپراتوری‌های آلمان، اتریش - مجارستان و عثمانی می‌شد. بلغارستان نیز بعدا به این ائتلاف پیوست

بیشتر نبردهای جنگ جهانی اول در کدام مناطق رخ داد؟

بیشتر نبردهای جنگ جهانی اول در دو جبهه در اروپا صورت گرفت؛ جبهه‌ی غربی و جبهه‌ی شرقی. جبهه‌ی غربی شامل خطوط طویلی از سنگرها می‌شد که از سواحل بلژیک تا سوئیس حفر شده بودند. بیشتر نبردهای این جبهه در فرانسه و بلژیک رخ داد و جبهه‌ی شرقی بین آلمان، اتریش-مجارستان و بلغارستان در یک سو و روسیه و رومانی در سوی دیگر بود.

تلفات 
جنگ جهانی اول بین دو جبهه از کشورها رخ داد؛ اما در حقیقت بیش از ۲۶ کشور دنیا را درگیر خود کرد. سربازان بسیاری از کشورهای مختلف به این جنگ وارد شدند. کشورهای اروپایی که در آن دوران در دوران «صلح مسلح» به سر می‌بردند، سلاح‌های مدرنی برای استفاده در جنگ تولید کرده بودند. صلح مسلح به وضعیتی گفته می‌شود که در آن کشورها در حال جنگ نیستند؛ اما نیروهای نظامی و تسلیحاتی خود را توسعه می‌دهند.
مجموع تلفات نظامی و غیرنظامی جنگ جهانی اول بیشتر از ۴۰٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر برآورد شده است که نیمی از آن‌ها در طول جنگ و نیمی دیگر، بعد از آن بر اثر جراحت‌ها و اثرات گازهای سمی کشته شدند. کشته‌شدگان در طول جنگ بیش از ۹,۷۰۰,۰۰۰ پرسنل نظامی و حدود ۱۰,۰۰۰,۰۰۰ نفر غیرنظامی را در برمی‌گرفت. بیشترین تعداد تلفات و زخمی‌ها در جنگ براثر شلیک توپ‌خانه، سلاح‌های سبک و شیمیایی ایجاد شد. در پایان جنگ، آلمانی‌ها با ۶۸,۰۰۰ تن رتبه اول را در تولید بیشترین گاز سمی داشت؛ فرانسوی‌ها با حدود ۳۶,۰۰۰ تن دومین کشور و انگلیسی‌ها نیز با تقریبا ۲۵,۰۰۰ تن تولید گاز سمی، سومین کشور بودند

 گزارش‌ها نشان می‌دهند که آلمان در سال ۱۹۱۵ میلادی، اولین بار از این سلاح‌ها در لهستان استفاده کرد. به گفته منابع، آلمان به قصد کشتار مردم از این اسلحه استفاده نکرد و تنها قصد ایجاد وحشت را داشت. آمار استفاده از سلاح‌های شیمیایی نشان می‌دهد که کشتار در جنگ جهانی اول براثر این تسلیحات، تنها سه درصد بود؛ در حالی که آثار ناتوان‌کننده و معلولیت‌زای آن بسیار شدید و وحشتناک بوده است.

پایان جنگ جهانی اول و اعلام آتش‌بس

 پایان جنگ جهانی اول در بیست و دوم آبان ۱۲۹۷ به وسیله سفارتخانه‌های متفقین (انگلیس، فرانسه، شوروی و امریکا) در تهران اعلام شد.

با وجود این‌که هر دو طرف جنگ در سال ۱۹۱۸ طی تلاش‌های مستمر حملات جدیدی برای پیروزی در جنگ علیه یکدیگر ترتیب دادند، تلاش هر دو با شکست مواجه شد. نبرد بین نیروهای تضعیف‌ شده و بی‌روحیه‌ی دو طرف تا شکست‌های پیاپی و تدریجی آلمان و عقب‌نشینی نهایی این کشور به خاک خود، ادامه یافت. در این میان شیوع مرگ‌بار آنفولانزا خسارات جانی زیادی در هر دو طرف به بار آورد. در نهایت، دولت‌های آلمان و اتریش-مجارستان با سرکشی‌هایی که در داخل ساختار نظامی این دور کشور به‌ وجود آمده بود، کنترل ارتش خود را از دست دادند.

در اواخر پائیز سال ۱۹۱۸، پس از آن ‌که قدرت‌های مرکز توافق‌نامه‌ی آتش‌بس را امضا کردند، جنگ جهانی اول به پایان رسید. آلمان آخرین کشوری بود که این توافق‌نامه را در تاریخ ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ امضا کرد. در نتیجه‌ی این توافق‌نامه، اتریش-مجارستان به دو کشور کوچک اتریش و مجارستان تقسیم شد. آلمان با پذیرش معاهده‌ی ورسای مجبور به جبران خسارات‌های اقتصادی شد. بر طبق این معاهده، آلمان کنترل خود را بر بخش زیادی از اراضی تحت تصرفش از دست داد و به علاوه با ممنوعیت شدید توسعه نظامی روبه‌رو شد. پس از پایان این جنگ در سال ۱۹۱۹ و در کنفرانس صلح پاریس، معاهده‌های جداگانه‌ای امضاء شد و تاوان‌های بسیار سنگینی بر شکست‌خوردگان جنگ تحمیل داشت.

گزارش: صفورا طالب زاده

انتهای پیام/
 

آغاز