به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات؛ در دهه های اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی که همواره باید و نباید های فرهنگی را گوشزد می کنند به «نهضت ترجمه» به شکل اخص پرداخته و همیشه از مسئولان امر خواسته اند تا در این زمینه به بهترین نحو عمل کنند. تاکید ایشان به ویژه درباره آثار دفاع مقدس است و آنجایی که می فرمایند: « یک نهضتِ ترجمه‌ی آثارِ مکتوبِ خوب باید راه بیفتد؛ نهضت ترجمه‌ی آثار خوب. خوشبختانه آثار خوبِ مکتوب کم نداریم. بنده تا آنجایی که وقت کنم و دستم برسد، دلم میخواهد بخوانم و میخوانم. آثار بسیار خوبی تولید شده و انصافاً جا دارد که ترجمه بشود؛ اینهایی که تا حالا به وجود آمده. یک نهضتِ ترجمه راه بیندازیم؛ نه ترجمه‌ی از بیرون؛ ترجمه‌ی به بیرون، برای ارائه‌ی آنچه هست. بگذارید بدانند در آبادان چه گذشت، در خرمشهر چه گذشت، در جنگها چه گذشت، در روستاهای ما چه گذشت. بر این شرح حالی که برای این خانم کرمانشاهی(۶) -فرنگیس- نوشته‌اند، من یک حاشیه‌ای آنجا نوشتم؛ در آن حاشیه نوشتم ما واقعاً نمیدانستیم در روستاهای منطقه‌ی جنگی چه حوادثی اتّفاق افتاده.» در این زمینه به سراغ امیرشهریار امینیان مدیرعامل مجمع ناشران دفاع مقدس رفته ایم تا درباره بایسته های این حوزه و کارهایی که در این زمینه انجام شده است گفتگویی داشته باشیم.

با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری و تاکید ویژه ایشان به نهضت ترجمه، به عقیده شما آیا توانسته ایم در شناساندن ادبیات دفاع مقدس به جامعه و در سطح بین المللی موثر باشیم؟

از سال 1990 که به صورت فردی و شخصی در نمایشگاه فرانکفورت، پراگ و ... حول محور ادبیات فارسی شرکت کردیم، می توانیم فضای بین الملل را دچار خلا محتوایی از کل دوران ادبیات معاصر ببینیم نه صرفا ادبیات دفاع مقدس. از حوزه ادبیات که بگذریم در حوزه توسعه علمی که دانشمندان جهادی ما مشغول فعالیت هستند، نمودهای بین المللی محدودی داریم و این یعنی اینکه به طور کلی ما در این زمینه ضعف داریم که مقام معظم رهبری به آن اشاره کرده اند.

فکر می کنید این ضعف از کجا نشات می گیرد؟

ماهیت نهضت ترجمه ماهیتی فراگیر و جهادی است که نیازمند ورود جدی تمام کسانی است که به نوعی در این حوزه احساس مسئولیت می‌کنند. در این زمینه یا احساس مسئولیت به درستی شکل نگرفته است یا اینکه آن توانمندی که نیازمند توجه است، وجود ندارد. نهضت ترجمه ورود جدی و توان‌افزایی همگانی را می طلبد؛ در حقیقت یک بخشی از این توان افزایی بودجه و بخشی دیگر مربوط به معرفت نسبت به فرهنگهایی است که می‌توانند موضوع ما را پذیرا باشند.

به طور کلی «ادبیات جنگ» چقدر در دنیا شناخته شده است؟

در دنیا بیش از 4هزار ناشر وجود دارد که به موضوع جنگ از زوایای مختلف مانند هنر، جامعه شناسانه، سیاسی و امنیتی، آسیب شناسی های اجتماعی و ...  می پردازند.

در تمام دسته بندی های نمایشگاه های کتاب دنیا واژه «war» وجود دارد و در آنجا هرچه مرتبط با جنگ است، منشعب می شود. این درگاه نشان‌دهنده این است که مطالبه مخاطب کتاب وجود دارد که در تمام نمایشگاه ها تعریف دارد؛ اما چرا الان بیش از 600 عنوان اثر راجع به جنگ تحمیلی فقط به زبان انگلیسی نوشته شده است؛ اما در فهرست گوگل، شبکه های آمازون و ...  به اندازه  انگشت‌های دست کتابی که ما نوشته باشیم نداریم؟ این موضوع به این دلیل است که آنها ادبیات را جایی دیگر روایت می کنند، پژوهش را جایی دیگر انجام می دهند و فرایندهایی که در حوزه دفاع مقدس با فداکاری، ایثار و حضور مردم در این صحنه شکل گرفته است را با ادبیات های مختلفی تولید می کنند.ببینید ما در حوزه پژوهش های نظامی کتابهای بسیار کمی داریم. روایات بیشتر مربوط به کشورهای عربی و آمریکایی و سازمانهای اطلاعاتی است.  

چرا ما در این زمینه جایگاهی نداریم؟ مایی که سالی بیش از 2 هزار عنوان اثر چاپ اولی داریم و تا اکنون نزدیک به 30 هزار اثر منتشر شده است. هر سال کنگره و جشنواره برگزار می کنیم؟

آسیب شناسی این موضوع نشان می دهد که نقص در ترجمه، نقص در زبان مقصد، اختلاف فرهنگی، مکانیسم های نشر و فرآیندهای تولید و توزیع کتاب است.

وضعیت ما در حوزه نهضت ترجمه نسبت به کشورهای جبهه مقاومت چگونه است؟

وضعیت ما در حوزه نهضت ترجمه نسبت به کشورهای جبهه مقاومت  مانند سوریه، لبنان و عراق مناسب است و کارهای زیادی منتشر شده است و ناشران زیادی در لبنان با وجود اختلاف نظرهایی که به واسطه شرایط فرهنگی جهان عرب با ما وجود داشته است، کارهای زیادی به زبان عربی منتشر شده و استقبال خوبی نیز شده است. حتی در دهه اخیر موضوعات منطقه، شهدای مدافع حرم و فعالانی که در این حوزه از حریم اهل بیت (ع) مشغول فعالیت بودند، ما به ازای فعالیتهای زیادی که در کشورهایی که این اتفاقات شکل گرفته، وجود دارد. برای نمونه درباره شهید سلیمانی آثار قابل توجهی در این زمینه منتشر کرده اند. البته به همان نسبت غربی ها آثاری را با نگاه انتقادی تولید می کنند. پس باید گفت در این حوزه زمینه رشد وجود دارد.

نواقص در ترجمه آثار چیست؟

ببینید ما در حوزه نهضت ترجمه فاقد قوانین مشخص و نگاه همگرایانه هستیم؛ نگاهی که در ذات خود شتابدهنگی داشته باشد. یک الگوی پذیرفته شده بین المللی وجود دارد که اگر ناشر نسبت به موضوعی در هر جای دنیا اظهار تمایل کند یا متن زبان مادری را خودش ترجمه  می کند یا اینکه با متنی که به او داده باشند، صحت ترجمه را مطابق زبان مادری اش را تطبیق می دهد و منتشر می کند و یا ترجمه ای به ناشر معرفی می کند، مطالعه می کند و آن را منتشر می کند و کمتر به این صورت است که با نام خود منتشر شود.

کمتر به این صورت است که خود ترجمه، منتشر و چند نسخه ای را وارد نمایشگاه کند بدون اینکه از شابک یا (ISBN) آن کشور بین المللی کمک بگیرم و این کمک می کند اثر بومی شناخته شود. در این صورت نمی توان اقبال را انتظار داشت و شما نمی توانید انتظار داشته باشید از آن اثر استقبال کنند.

در واقع برای ترجمه آثار، نیازمند مترجم بومی هستیم نه اینکه کسی فقط زبان انگلیسی بداند. این موضوع بسیار مهم است. انتخاب ناشر نیز از مسائل حائز اهمیت است و ناشر باید در این حوزه به صورت تخصصی کار کند.

برای جهانی شدن کتاب چه کارهایی باید انجام شود؟

یک اثر برای جهانی شدن باید شناسانده شود، در مجاری رسمی قرار گیرد، از ظرفیتها و شبکه های اجتماعی کمک گیرد و کار ترویجی روی آن انجام شود. در کشور غیر از شخص مقام معظم رهبری که به موضوع کتابخوانی اهمیت می دهند و دفاع مقدس که برایشان اولویت دارد ، کدام کتاب دفاع مقدسی بیرون آمده و درباره آن کار ترویجی، کارشناسی و پشت نویسی صورت گرفته است؟ این مستلزم هزینه است و باعث می شود حرکت شما نماد و نمود داشته باشد انتخاب اثری که بتواند مخاطب خود را پیدا کند از دیگر ملاکهای نهضت ترجمه است.

ما کتاب خوب زیاد داریم؛ اما خاص یک منطقه است. چون موضوع از زاویه یک فضای تعریف شده نوشته شده است. ما باید موضوعاتی را انتخاب کنیم که دغدغه هر فردی در هر جایی از دنیا باشد. در همه جای دنیا رمانهایی که دیده می شوند قابلیت این را دارند که موضوعات جمیع بشر باشند. در واقع تنوع رویداد، فداکاری، ایثار، نوع دوستی، بشر دوستی و علاقه به خانواده تمام مولفه هایی است که یک اثر خوب می تواند داشته باشد و ما همه این مباحث را در موضوع دفاع مقدسمان داریم؛ اما می بینیم که در حال حاضر درباره عملیات بیت المقدس که یکی از عملیات های مهم نظامی دنیا شناخته می شود، یک رمان نداریم. شرح عملیات، خاطره و روزنوشت داریم؛ اما یک رمان نداریم.  رمانی که بتواند کودک، نوجوان و بزرگسال را جذب کند و از دل آن تولید آثار سینمایی، تجسمی و هنری بیرون بیاید نداریم. در حقیقت ما در این زمینه خلا محتوایی داریم و برای مخاطب وسیع جهانی محتوا نیاز داریم؛همچنین به نویسندگانی نیاز است که علاوه بر خلاقیت، صبور نیز باشد. ما نویسندگان شاخصی داریم که ناشر نمیتواند کوچکترین دستی در آثار او ببرد. بخش دیگر بحث اسناد و اطلاعات شناختی است که باید در اختیار نویسنده قرار گیرد و نیازمند این است که نویسنده به اطلاعات و اسناد اشراف داشته باشد.

آینده انتشارات دفاع مقدس در زمینه بین المللی را چگونه می بینید؟

ببینید ما در جهات مختلف مسائلی داریم که باید به تدریج کمتر شود و به بالندگی ویژه ای که نیاز است، برسیم. من معتقدم که به این موضوع خواهیم رسید. همانطور که می بینید ما از فضای گزارشهای صرف به سمت مستندهای روایی، داستانهای کوتاه و مینیمال رفتیم و این فضا نسبت به یک دهه پیش غیرقابل مقایسه است؛ همچنین ما خیل نویسندگان جوان و به ویژه زنانی که در این زمینه موفق عمل کرده اند را می بینیم. در آینده آثار دفاع مقدسی خواهیم داشت که مخاطب میلیونی در سطح ملی و بین المللی دارند.

باید یادآور شوم که این پروسه یک فرآیند است. در غرب نیز تا دو دهه بعد از جنگ جهانی دوم آثار قابل ملاحظه ای نمی بینیم و در  واقع باید از آن زمان فاصله گرفت. روند روند خوبی است و افق های نو در حوزه دفاع مقدس خود را در پرتو توسعه فناوری نشان خواهد داد.

در حقیقت اینها افق های نویی است. بخاطر اینکه آنچه در ادبیات غرب می بینیم این است که معمولا شخصیتی را وارد می کنند و جنگ را روایت می کنند اما در درون دفاع مقدس ما همه جذابیتها وجود دارد و نیاز به ساختن ندارد؛ بلکه نیاز به شناخت و پرداخت دارد.باید در نظر داشته باشیم که این موضوع مانع ورود جدی و حمایت از نویسندگان نباید باشد چراکه یک نویسنده به فراخور اینکه شغلش نویسندگی است باید با فراغ بال اثری را خلق کند نه اینکه نگران معیشت خود باشد. ضمن اینکه سویه یارانه ها باید به سمت مخاطبان کتاب و مصرف کنندگان از طریق خود ناشران حرکت کند. به جای اینکه به ناشر کاغذ بدهند شرایط توزیع و ترویج کتاب از طریق رسانه ها مانند صداوسیما و شبکه های اجتماعی را  باز کنند تا اینکه گوهرهای ناشناخته در حوزه دفاع مقدس بتوانند خود را نشان دهند.