به گزارش خبرنگار بین الملل حیات؛ رسانه‌های آمریکایی گزارش دادند که دولت بایدن برای کمک به اوکراین در درگیری نظامی با روسیه، مهمات خوشه‌ای در اختیار این کشور قرار خواهد داد. ایالات متحده تصمیم گرفته است که مهمات خوشه ای را به اوکراین بفرستد تا به ارتش این کشور کمک کند تا نیروهای روسی مستقر در خط مقدم را عقب براند.این اقدام احتمالا خشم برخی از متحدان و گروه‌های مدافع حقوق بشر را که مدت‌ها با استفاده از بمب‌های خوشه‌ای مخالف بوده‌اند، برانگیزد.

طرفداران استدلال می‌کنند که روسیه قبلا از این سلاح بحث‌برانگیز در اوکراین استفاده کرده است و مهمات‌هایی که ایالات متحده ارائه می‌کند از میزان شلیک کمتری برخوردار است، به این معنی که گلوله‌های منفجر نشده بسیار کمتری وجود خواهد داشت که در نتیجه از کشته شدن افراد غیرنظامی جلوگیری می‌کند.

بمب خوشه‌ای چیست؟

هر بمب خوشه‌ای که در هوا باز می‌شود، می‌تواند حاوی صدها ماده منفجره کوچک‌تر باشد که در یک منطقه هدف پخش می‌شوند، اما همه این بمب‌ها در اثر برخورد منفجر نمی‌شوند؛ بمب‌های منفجر نشده که به نام دود شناخته می‌شوند، می‌توانند برای سال‌ها در زمین باقی بمانند و خطری جدی برای غیرنظامیان، به ویژه کودکان، ایجاد کنند.

در واقع، بمب‌ خوشه‌ای، نوعی بمب استکه معمولا تعداد زیادی بمب کوچک‌تر را در منطقه‌ای وسیع گاهی به بزرگی یک زمین فوتبال پراکنده می‌کند؛ این بمب می‌تواند سبب کشتار بی رویه شود و بمب‌های منفجر نشده باقی مانده نیز برای چند دهه پس از پایان درگیری جان غیرنظامیان به ویژه کودکان را تهدید می‌کنند.

استفاده از این بمب‌ها که می‌توانند از هواپیما یا سکوهای پرتاب موشکی پرتاب شوند، در ۱۲۰ کشور جهان ممنوع است.

بر اساس گزارش سال ۲۰۲۱ ائتلاف بمب‌های خوشه‌ای، در سال ۲۰۲۰ هزاران بمب خوشه‌ای در سراسر جهان مدت‌ها پس از توقف جنگ، در مرگ و جراحت غیرنظامیان نقش داشتند.

باید تاکید کرد که مهمات خوشه‌ای یک سلاح شنیع و غیرقابل تشخیص است که به دلایل خوبی در بسیاری از نقاط جهان ممنوع است.

این بمب‌ها کجا استفاده می‌شدند؟

این سلاح‌ها برای اولین بار در جنگ‌جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفتند و حداقل ۱۵ کشور در سال‌های پس از آن از این بمب‌ها استفاده کردند. این کشورها شامل: اریتره،اتیوپی،فرانسه،اسرئیل،مراکش،هلند،بریتانیا،روسیه و ایالات متحده‌ آمریکا می‌شود.

تخمین زده می‌شود که ایالات متحده‌ آمریکا بین سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۳ حدود ۲۶۰ میلیون مهمات خوشه‌ای را در لائوس پرتاب کرد. به گفته‌ِ رویترز، تاکنون کمتر از ۴۰۰,۰۰۰ هزار از این بمب‌ها پاکسازی و دست‌کم ۱۱,۰۰۰ هزار نفر کشته شده‌اند. پژوهش‌های گاردین نشان می‌دهد که سربازان روسیه از مهمات خوشه‌ای در مناطق پرجمعیت اوکراین استفاده کرده‌‎اند که منجر به کشته شدن تعداد زیادی از شهروندان و غیر نظامیان شده است. به گفته‌ دیده‌بان حقوق بشر، اوکراین هم از بمب‌های خوشه‌ای برای بازپس‌گیری مناطق در اشغال روسیه استفاده کرده است.

چرا اوکراین بمب خوشه‌ای می‌خواهد؟

کی‌ یف برای به دست آوردن بمب‌های خوشه‌ای اصرار می ورزید و استدلال می‌کرد که این سلاح‌ها به نیروهایش اجازه می‌دهد که مواضع مستقر روسیه را مورد هدف قرار بدهد و با غلبه کردن بر نقطه‌ ضعف خود یعنی نیروی انسانی و توپخانه، به ضدحمله‌هایش کمک می‌کند. تا همین اواخر واشنگتن در برابر درخواست کی‌ یف مقاومت و به نگرانی‌های موجود در مورد استفاده از این بمب‌ها اشاره می‌کرد و استفاده از آن‌ها را برای اوکراین غیر ضروری می‌شمرد. با این حال مقامات آمریکایی خبر از تغییرات مهمی در نظر خود می‌دهند. ماه گذشته، یک مقام ارشد پنتاگون گفت که ارتش ایالات متحده‌ آمریکا معتقد است مهمات خوشه‌ای به ویژه «در برابر مواضع حفره‌ شده‌ی روس‌ها بسیار کارآمد است.»

اما با تمام این اوصاف، گروه‌های مدافع حقوق بشر از روسیه و اوکراین خواسته‌اند که استفاده از بمب‌های خوشه‌ایی را متوقف کنند و به دولت آمریکا گفته‌اند که این بمب‌ها را به صورت سرسری در اختیار کی‌ یف قرار ندهد. مری وارهام،سرپرست تسلیحات دیده‌بان حقوق بشر گفت:« مهمات خوشه‌ای که توسط روسیه و اوکراین استفاده می‌شود اکنون غیرنظامیان را می‌کشد این کار برای سال‌های طولانی ادامه خواهد داشت. هر دو طرف باید فورا استفاده از آن‌ها را متوقف کنند و سعی نکنند که از این سلاح‌های بی دقت و وحشی به دست بیاورند.» مقامات ایالات متحده‌ آمریکا ادعا کرده ‌اند که هر گونه مهمات ارائه شده به اوکراین به درجه‌ی (Dud) کاهش پیدا کرده است. این یعنی ریز بمب های منفجر نشده‌ی کمتری وجود خواهند داشت که بعدتر منجر به مرگ غیرنظامیان نشود.

آیا آمریکا هنوز از بمب‌های خوشه‌ای استفاده می‌کند؟

آخرین استفاده تایید شده از بمب‌های خوشه‌ای از سوی آمریکا در سال ۲۰۰۹ در یمن رخ داد. با این حال، آخرین بار این نوع مهمات از سوی دولت آمریکا در زمان حمله به عراق و افغانستان به تعداد زیاد مورد استفاده قرار گرفت.

همچنین گزارش‌هایی مبنی بر ادامه ساخت بمب‌های خوشه‌ای آمریکا تا سال ۲۰۱۶ وجود دارد.

چرا حالا آمریکا به اوکراین بمب خوشه‌ای می‌دهد؟

برای بیش از یک سال، ایالات متحده از ذخایر مهمات سنتی هویتزر ۱۵۵ خود برای اوکراین ارسال کرده که میزان آنها بیش از ۲ میلیون گلوله بوده‌اند. همچنین دیگر متحدان اوکراین از سراسر جهان صدها هزار مورد دیگر را برای این کشور فراهم کرده‌اند.

یک گلوله ۱۵۵ میلی متری می تواند اهدافی را در فاصله ۲۴ تا ۳۲ کیلومتری مورد اصابت قرار دهد. این باعث می‌شود نیروهای اوکراینی استفاده از این گلوله را ترجیح دهند و بتوانند با کمک آن روزانه هزاران گلوله از راه دور به دشمن روسی خود شلیک کنند.

یئور چرنیف، یکی از اعضای پارلمان اوکراین، پیشتر به خبرنگاران گفته بود که این کشور به شلیک روزانه ۷ تا ۹ هزار گلوله در جنگ دارد و با توجه به تشدید حملات اوکراین برای بازپس‌گیری مناطق از دست رفته این نیاز امروز بیش از گذشته احساس می‌شود.

واکنش‌های حقوق بشری به تصمیم آمریکا

گروه‌های حقوق بشری ضمن محکوم کردن تصمیم آمریکا مبنی بر ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین آن را اشتباهی وحشتناک خواندند.

آن‌ها به شدت از تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا انتقاد و خاطرنشان کردند که طبق گزارش Cluster Munition Monitor، حداقل ۱۴۹ غیرنظامی در سال ۲۰۲۱ توسط این سلاح در سراسر جهان کشته یا زخمی شدند.

اگرچه اکثر متحدان آمریکا از جمله انگلیس، آلمان و فرانسه، کنوانسیون سازمان ملل در مورد مهمات خوشه‌ای را در سال ۲۰۰۸ امضا کردند، اما آمریکا و اوکراین هرگز این معاهده را امضا نکردند؛ دلیل آن‌ها این بود که شرایطی وجود دارد که استفاده از این بمب‌ها را ضروری می‌کند.

نایب رئیس کارزار بین المللی ممنوعیت مین‌های زمینی در این رابطه گفت: تصمیم دولت بایدن برای انتقال مهمات خوشه‌ای به تلفات وحشتناکی که غیرنظامیان اوکراینی چه بلافاصله و چه برای سال‌های آینده متحمل خواهند شد، کمک خواهد کرد؛ استفاده از مهمات خوشه‌ای به آلودگی گسترده اوکراین ناشی از بقایای مواد منفجره و مین‌های زمینی می‌افزاید.

«فرحان حق»، سخنگوی سازمان ملل در رابطه با تصمیم آمریکا مبنی بر ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین تاکید کرد که دبیرکل سازمان ملل از کنوانسیون بمب‌های خوشه‌ای که حدود ۱۵ سال پیش به تصویب رسید، حمایت می‌کند و از دیگر کشورها نیز می‌خواهد که از این کنوانسیون پیروی کنند.

در عین حال، دیده بان حقوق بشر (HRW) از کاخ سفید خواست که مهمات خوشه‌ای به اوکراین ارسال نکند، زیرا این مهمات احتمالا تا سال‌های آینده غیرنظامیان را در معرض خطر قرار می‌دهند.

«مری وارهام»، مدیر بخش تسلیحات دیده بان حقوق بشر نیز تصمیم آمریکا مبنی بر ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین را سبب رنج طولانی مدت غیرنظامیان و بی اعتباری بین المللی ممنوعیت این سلاح خواند.

از سوی دیگر، مدیر دیده بان حقوق بشر واشنگتن نیز این اقدام واشنگتن را «ویرانگر» خوانده و گفت: این بمب‌ها برای غیرنظامیان مرگبار هستند.

یک کارشناس پاکسازی مین‌های زمینی، گفت: بقایای مواد منفجره جنگ، بمب‌هایی که در هنگام پرتاب منفجر نمی‌شوند - منبع اصلی خطر در مناطق درگیری هستند.

وی افزود: نگرانی اصلی در مورد مهمات خوشه‌ای ضریب خطا و ویژگی‌های «پیچ‌شکن» آن‌ها است که باعث می‌شود دستگاه‌های منفجر نشده در هنگام دست‌کاری در برابر انفجار آسیب‌پذیر باشند.

به گفته این کارشناس، بسیاری از کودکان را می‌بینید که به وسایلی با ظاهر بدیع برخورد می‌کنند و جذب آن‌ها می‌شوند، زیرا غیرعادی هستند، ... و تمایل به برداشتن آن‌ها وجود دارد.

این کارشناس پاکسازی مین‌های زمینی که با سازمان ملل در افغانستان درباره بمب‌های خوشه‌ای با نرخ خطای فرضی پنج درصد همکاری می‌کرد، ضمن نادرست خواندن ادعاهای آمریکا در مورد ضریب خطای بمب‌های ارسالی به اوکراین گفت: تخمین در مورد مواد منفجره غیرقابل اعتماد است.

به گفته وی، بمب‌های خوشه‌ای شلیک شده در جنوب لبنان از سوی رژیم صهیونیستی در طول جنگ سال ۲۰۰۶ همچنان غیرنظامیان را به خطر می‌اندازد.

در هر صورت استفاده از این نوع تسلیحات از سوی بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر محکوم شده است، زیرا برخی از بمب‌های پخش شده از مهمات خوشه‌ای، یا به عبارتی تا ۴۰ درصد از آن‌ها، هنگام شلیک منفجر نمی‌شوند. به این ترتیب، بمب‌ها روی زمین می‌افتند و مانند مین‌های زمینی عمل می‌کنند که می‌توانند سال‌ها یا دهه‌ها بعد به مرگ غیرنظامیان منجر شوند. کنوانسیون مربوط به مهمات خوشه‌ای که توسط بیش از ۱۰۰ کشور تصویب شده است، استفاده از بمب‌های خوشه‌ای را ممنوع می‌کند.

گزارش: صفورا طالب زاده