به گزارش خبرنگار سیاسی حیات؛ در روزهایی که مردم آمریکا خود را برای مراسم آتش‌بازیِ سالگرد استقلال کشورشان آماده می‌کردند، در آن‌سوی دنیا آتشی که ناو جنگیِ وینسنس بر روی یک هواپیمای مسافربری گشود، سالگردی بسیار متفاوت را برای ایرانیان رقم زد! امروز سالگرد انهدام پرواز مسافربری شماره ۶۵۵ شرکت هواپیمایی ایران‌ایر است. پرواز مسافربری شماره ۶۵۵ شرکت هواپیمایی ایران‌ایر که از تهران به مقصد دبی در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۶۷ (۳ ژوئیه ۱۹۸۸ میلادی) پس از توقف بین راهی در بندر عباس به سمت دبی در حرکت بود با شلیک موشک هدایت شونده از ناو یواس‌اس وینسنس متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا بر فراز خلیج فارس سرنگون شد و ولیام راجرز، ناخدای ناو وینسنس آمریکا در ۱۲ تیر با شلیک دو موشک، هواپیمای مسافربری ایران را در آب‌های خلیج‌فارس سرنگون کرد و ۲۹۸ مسافر و خدمه آن به شهادت رسیدند که در میان سرنشینان، ۶۶ کودک زیر ۱۳ سال، ۵۳ زن و ۴۶ تن تبعه کشورهای خارجی نیز بودند.
شلیک به این هواپیمای مسافربریِ ایران پس از یک‌روز درگیری بین نیروی دریاییِ آمریکا و ایران در خلیج‌فارس و همزمان با جنگ ایران و عراق روی داد. این نبرد پس از آن آغاز شد که یک ناو آمریکایی به‌نام «یواس‌اس ساموئل بی رابرتسون» با یک مین برخورد کرد. آمریکا که در آن‌زمان می‌کوشید تا مسیرهای دریاییِ انتقال نفت از کویت را باز نگه دارد، ایران را به مین‌گذاری متهم کرد. نیروی دریاییِ آمریکا به گشت‌زنی در مسیرهای کشتیرانی ادامه داد و سپاه پاسداران نیز با قایق‌های خود شناورهایی را که در منطقه تردد می‌کردند، تهدید می‌کرد. امروزه نیز از همین تاکتیک‌ها در تنگه‌ی هرمز استفاده می‌شود که محل عبور یک‌سوم از نفتی است که در مسیرهای دریاییِ جهان منتقل می‌شود.
در صبح روز سانحه برای هواپیمای ایران‌ایر، یک فروند اف-۱۴ اِی از سوی نیروی هواییِ ارتش به منظور انجام مأموریت گشت‌زنیِ هوایی آماده می‌شود و برای برخاستن از پایگاه نهم‌شکاریِ تاکیتیکی بر روی باند پرواز می‌رود، اما به علت نقص فنی از پرواز بازمی‌ماند و پس از تَرک باند، هواپیمای پرواز ۶۵۵ ایران‌ایر به‌جای آن روی باند قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه نیروهای آمریکا به شنود مکالمات رادیویی بین خلبان ایرباس و برج مراقبت فرودگاه بندرعباس مشغول بودند، تصور می‌کنند که تامکت در پوشش یک هواپیمای ایرباس قصد انجام مأموریت و احتمالاً حمله به ناو آن‌ها را دارد. متعاقباً پس از برخاستن پرواز ایران‌ایر جهت پرواز به مقصد دوبی، این هواپیما که در حال نزدیک‌شدن به رزم‌ناو وینسنس بود، به اشتباه یک جنگنده‌ی مهاجم نیروی هواییِ ارتش ایران تلقی می‌شود و مورد اصابت یک تیر موشک زمین به هوا قرار می‌گیرد که منجر به سرنگونیِ آن و کشته‌شدن ۲۹۰ سرنشین و خدمه‌اش می‌شود.
خلبان پرواز شماره ۶۵۵ ایران ایر
کاپیتان محسن رضایان، خلبان با سابقهٔ پرواز ۶۵۵ هواپیمای ایرباس آ -۳۰۰ بود که بیش از ۷٬۰۰۰ ساعت پرواز را در کارنامهٔ خود داشت.
واشنگتن پست نوشت...
واشنگتن پست درباره این فاجعه نوشته بود که در ماه‌های پایانی جنگ ایران و عراق، نیروی دریایی ایالات‌متحده تعدادی ناو جنگی برای مراقبت از مسیرهای تجاری نفت در خلیج‌فارس داشت؛ زمانی که «جنگ نفتکش‌ها» بالا گرفت و ایران برای جلوگیری از دسترسی عراق به درآمدهای نفتی برای خرید سلاح، به نفتکش‌ها حمله می‌کرد. سوم جولای ۱۹۸۸ ناو یواس‌اس وینسنس به فرماندهی کاپیتان نیروی دریایی ایالات‌متحده ویلیام راجرز، در حال تبادل آتش با تعدادی از قایق‌های توپ‌دار ایرانی در خلیج فارس بود.
جزئیات شلیک به هواپیمای ایران ایر
بر اساس گزارش نیروی دریایی آمریکا، در بامداد روز حادثه دو فروند از کشتی‌های جنگی آمریکا یعنی ناو یواس‌اس وینسنس و ناوچه یواس‌اس مانتگومری با قایق‌های توپ دار ایرانی که یک نفتکش پاکستانی را در خلیج فارس تهدید کرده بودند، درگیر می‌شوند و دو طرف به تبادل آتش می‌پردازند. چهل دقیقه پس از آغاز این درگیری، ناو یواس‌اس وینسنس دو فروند از این قایق‌ها را غرق می‌کند. اگرچه در گزارش‌های اولیه گفته شده بود که این درگیری در آب‌های بین‌المللی روی داده اما بعدها در سال ۱۹۹۲ میلادی مشخص شد که محل وقوع این نزاع، آب‌های ایران بوده است.
همزمان با این درگیری، ایرباس مسافربری ایران فرودگاه بندرعباس را حدود نیم ساعت دیرتر از زمان برنامه‌ریزی شده برای پرواز، ترک می‌کند. تحقیقات بعدی نیروی دریایی آمریکا نشان داد که این هواپیمای ایرانی در همان راه هوایی تجاری تأیید شده‌اش در حال پرواز بوده و خود را نیز در فرکانس‌های کنترل ترافیک هوایی به عنوان یک هواپیمای غیرنظامی معرفی کرده است. همزمان با پرواز این هواپیما ویلیام سی. راجرز، کاپیتان ناو «یواس‌اس وینسنس» اطلاعاتی را دریافت می‌کند مبنی بر اینکه یک هواپیمای ناشناس که از سوی رادارها شناسایی شده است، به تماس‌ها و هشدارها پاسخ نمی‌دهد. به او همچنین گفته شده بود که احتمال دارد این هواپیما، یک جنگنده اف -۱۴ ایران باشد. این ناو همچنین ادعا کرد که هواپیما به تدریج ارتفاع خود را کم کرده و در مسیر عادی خود نیز نبوده که بعداً ثابت شد چنین ادعاهایی واقعیت نداشته است.
در ساعت ۱۰:۲۲ ناو جنگی وینسنس آمریکا که از یک مأموریت اسکورت برمی‌گشت و به حریم آب‌ّهای ایران وارد شده بود، به دستور ناخدا ویلیام راجرز، فرمانده ناو وینسنس، موشک استاندارد ۲ را به سوی پرواز ۶۵۵ شلیک کرد. هواپیما از صفحه رادارهای زمینی محو شده و در آب‌های خلیج فارس سقوط کرد. با عدم اطلاع از سرنوشت هواپیما، برج مراقبت فرودگاه بندرعباس، در تماس با دبی، پیگیر سرنوشت پرواز ۶۵۵ شده ولی آن‌ها نیز اظهار بی‌اطلاعی کردند. بلافاصله پس از این واقعه، مقامات آمریکایی اعلام کردند که یک فروند هواپیمای اف -۱۴ جمهوری اسلامی ایران را مورد هدف قرار داده‌اند.
براساس این گزارش؛ عملیات جمع‌آوریِ اجساد قربانیان با اعزام ۸۰ تَن غواص، دو فروند ناو، دو فروند هواناو و چهار فروند بالگرد، پس از واقعه آغاز شد. بعد از جمع‌آوریِ اجساد، جمع‌آوریِ قطعات هواپیما نیز آغاز شد. دو عملیات به‌صورت شبانه‌روزی و در مجموع به مدت ۵۲ روز انجام گرفت که دلیل طولانی‌شدن آن، گرمای شدید هوا بود.
مدال افتخار برای اقدام جنایتکارانه
تمام سربازان ناو جنگی وینسنس پس از این حادثه، به‌خاطر به پایان رساندن چند سال حضور خود در یک منطقهٔ جنگی مدال مبارزه دریافت کردند. مدال نیروی دریایی آمریکا اغلب به کارهای قهرمانی یا خدمات شایسته داده می‌شود. بر اساس گفته‌های شبکهٔ هیستوری، مدال مبارزه به کسانی داده می‌شد که می‌توانستند با «سرعت و دقت آتش بگشایند».
پیگیری از طریق سازمان های بین المللی
جمهوری اسلامی ایران در ۱۴ تیر ۱۳۶۷ طی نامه‌ای به رئیس شورای امنیت خواستار تشکیل جلسه فوری شورا برای رسیدگی به موضوع شد. ۲۵ تیر ۱۳۶۷ مطابق با ۱۶ ژوئیه ۱۹۸۸ میلادی شورا تشکیل جلسه داد. در نهایت قطعنامه ۶۱۶ شورای امنیت در تاریخ ۳۰ ژوئیه ۱۹۸۸ (۲۹ تیرماه) به تصویب رسید که در آن ضمن تسلیت و ابراز همدردی با خانواده های قربانیان، بر ایجاد گروه تحقیق برای بررسی تمام حقایق موجود تاکید و از تمامی اعضای کنوانسیون ۱۹۴۴ شیکاگو، درخواست شد در همه شرایط، مقررات و رویه‌های سلامت هوانوردی کشوری به ویژه ضمائم آن کنوانسیون را به منظور جلوگیری از چنین پیشامدهایی دقیقاً مراعات نمایند.
جمهوری اسلامی ایران علاوه بر شورای امنیت و شورای ایکائو، شکایت خود را در دیوان بین المللی دادگستری لاهه نیز مطرح کرد، اما در آنجا هم تنها به یک ابراز تاسف و تسلیت به بازماندگان سانحه ختم شد. سرانجام وزارت امور خارجه ایران موضوع حل اختلاف را پذیرفت. نهایتاً دولت آمریکا مبلغ حدود ۳۰۰ هزار دلار برای هر قربانی شاغل و حدود ۱۵۰ هزار دلار برای هر قربانی غیر شاغل به خانواده‌های قربانیان و همچنین ۷۰ میلیون دلار برای خسارت ناشی از سقوط هواپیمای مسافربری پرداخت کرد. این مبالغ به صورت بلاعوض و بدون قبول مسئولیت حادثه پرداخت شد و هیچ‌کدام از خدمه ناو وینسنس تحت پیگرد قرار نگرفتند.
ایالات‌متحده غرامت داد، اما عذرخواهی نکرد
بر اساس اعلام اینسایدر، وقتی هواپیمای مسافربری ایرانی در آب سقوط کرد. هیچ یک از کشتی‌های ایالات‌متحده برای کمک به سرنشینان یا جست‌وجوی بازماندگان اقدام نکردند. آن زمان تهران این فاجعه را «قتل‌عام وحشیانه» خواند.
رونالد ریگان رییس‌جمهور وقت و دریاسالار ویلیام کرو فرمانده وقت نیروی دریایی ایالات‌متحده از اقدام‌های ارتش این کشور دفاع و بر این موضوع پافشاری کردند که مهم‌ترین اولویت کاپیتان رزم‌ناور وینسنس حفظ ایمنی کشتی و سرنشینانش بوده است.
جُرج بوش رییس‌جمهور وقت آمریکا یک ماه پس از این فاجعه، هنگام برگزاری کمپین انتخاباتی‌اش گفت: «من هرگز [به‌خاطر این فاجعه] عذرخواهی نخواهم کرد. برای من اهمیت ندارد، واقعیت‌ها چه می‌گویند.»
۷ هفته پس از این حمله، پنتاگون گزارشی رسمی به قلم دریاسالار ویلیام فوگارتی منتشر کرد. در این بیانیه تاکید شده بود که ایران درباره اینکه هنگام وقوع نبرد به هواپیمای مسافربری اجازه پرواز داده، مسئول است، اما این پرواز هرگز کاهش ارتفاع به‌سوی رزم‌ناو آمریکایی نداشته است و در حریم هوایی تجاری پرواز می کرد. در این گزارش به‌علت پاسخ‌ندادن خدمه پرواز هواپیمای مسافربری به هشدارها نیز اشاره شده است.
بر اساس این گزارش؛ این فاجعه سال‌ها است از سوی افکار عمومی ایالات‌متحده به فراموشی سپرده شده است، اما برای مردم ایران همچنان «زخم باز» است و هیچ‌گاه التیام نخواهد یافت. هرساله در تاریخ ۱۲ تیرماه به‌یاد شهدای این حادثه تلخ، آیین گرامیداشتی روی دریا برگزار می‌شود، امسال نیز با حضور جمعی از مسئولان از جمله سید محمد حسینی معاون پارلمانی رئیس جمهور آیین گرامیداشت ۲۹۰ شهید پرواز ۶۵۵ در جوار آب‌های خلیج فارس برگزار شد.
گزارش: صفورا طالب زاده
نظر شما