به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات؛ تبادل اسرا و پیش گام شدن صدام در انتقال آنان به کشور یکی از نقاط حساس و در عین حال تعجب برانگیز دوران دفاع مقدس به حساب می آید. در این اقدام صدام برخلاف روحیاتی که داشت اقدام به برگرداندن تعداد زیادی از اسرای ایرانی کرد تا از این طریق هجمه بین المللی شکل گرفته علیه خود را تا حدودی بکاهد. او حتی منتظر پاسخ ایران هم نماند. روایت این رویداد تاریخی از علیرضا اسلامی معاون شهید نظران در کمیسیون اسرا و مفقودین جنگی شنیدنی است. مشروح گفتگوی وی با حیات به شرح زیر می باشد.     

حیات: لطفا خودتان را معرفی کنید و بفرمایید در کمیسیون اسرا و مفقودین جنگی چه سمتی داشتید؟
اسلامی: من علیرضا اسلامی فرزند شهید محمدصادق اسلامی از شهدای هفتم تیر هستم که در سال ۱۳۶۷ توسط شهید محمد علی نظران به سمت معاونت ایشان در کمیسیون اسرا و مفقودین جنگی منصوب شدم. در آن زمان ایشان که دبیر شورای عالی بودند به ریاست کمیسیون اسرا و مفقودین جنگی نیز منصوب شد. همانطور که میدانید کمیسیون اسرا و مفقودین جنگی به دو بخش اسرای ایرانی و عراقی تقسیم می شد که بنده معاون ایشان در بخش اسرای جنگی که مربوط به عراق بود، میشدم. من از سال ۶۷ تا ۶۹ در این سمت خدمت میکردم. باید اشاره کرد که شهید نظران به دلیل اینکه قبلاً در ارتش بود با بدنه ارتش و دژبان مرکز آشنایی داشت و برای این کار گزینه مناسبی بود.
حیات: در کمیسیون اسرا و مفقودین جنگی چه نمایندگانی وجود داشت و متشکل از چه کمیته هایی بود؟
اسلامی: کمیسیون متشکل از نماینده های مختلف از سپاه، ارتش، نخست وزیری، مجلس اعلای عراق و... بود. ما در بخش اسرای جنگی کمیته های مختلف مانند کمیته بهداشت و درمان، کمیته فرهنگی، کمیته کار با مسئولیت اصغر عزیزی، کمیته آمار و اطلاعات با مسئولیت عسگر روح نواز را داشتیم.

حیات: در این کمیته ها چه کارهایی انجام می‌شد؟
اسلامی: در درجه اول یکی از کارهای ما آموزش نیروها برای اسیرداری بود که در آن به فرماندهان اردوگاه های مختلف درباره اسیرداری و نحوه اسیرداری آموزش داده میشد. زمانی که اسیر را به پشت جبهه منتقل می کردند پس از تخلیه اطلاعاتی، به مراکز مختلف در اردوگاه ها و شهرهای متفاوت فرستاده میشد. برای هر اسیر تغذیه، لوازم شخصی و آموزشهایی در دوره اسارت تدارک دیده میشد و حتی از علمای عراقی برای صحبت با اسرا دعوت میکردیم.
بسیاری از این افراد از نظر سطح دینی ضعیف بودند در نتیجه با این آموزشها، بسیاری از آنان با فرهنگ شیعی آشنا شده و شیعه شدند، حتی فردی که اهل کربلا بود حضرت ابوالفضل(ع) را نمی‌شناخت. یکی از کارهایی که برای حفظ روحیه اسرا انجام می شد این بود که برای آنها فرصت کار مهیا میکردیم و در مقابل به آنان حقوق پرداخت میشد.

حیات: ما از چه کشورهایی اسیر داشتیم؟
اسلامی: ما از عراق، یمن، مصر و امارات اسیر داشتیم و این افراد در خط مقدم بودند حالا کشورهای دیگری بودند که پشت جبهه به صدام تسلیحات می‌دادند مانند کشورهای آلمان و روسیه.

حیات: پذیرش اسرا در برابر آموزه های اسلامی چگونه بود؟
اسلامی: اسرا شامل چند بخش بودند بخشی از آنان که در حزب بحث محسوب میشدند، خیلی افراد سخت با ذهنی بسته بودند و حتی از امکانات رفاهی اردوگاه استفاده نمی‌کردند. یکسری افراد عادی و شیعیانی بودند که به اجبار به جبهه آورده شده و به نظام اسلامی معتقد بودند. افرادی دیگر برای همکاری و کمک داوطلبانه برای جنگ با صدام به ایران پناهنده شدند که به این افراد «احرار» گفته می‌شد. اینها با خون خود امضا کردند که حاضر هستند حتی با آسیب‌هایی که ممکن بود خانواده شان در عراق ببینند، علیه صدام بجنگند. در نهایت از این افراد آزمون و امتحان گرفته شده و بعد از آن برخی از آنان آزاد می شدند و در تهران یا شهرستانها زندگی میکردند که حتی تعدادی از آنان  پزشک هستند و در حال حاضر در کشور خدمت می کنند باید گفت که بخشی از این افراد نیز در عملیات‌های مختلف مانند عملیات مرصاد شرکت میکردند.

حیات: آیا اسیر عراقی بود که در ایران ثبت نام نشده باشد؟
اسلامی: برخی از این اسرا توسط صلیب سرخ ثبت نام شده و عده ای نیز ثبت نام نشده بودند. علت نیز این بود که چون ما در عراق اسرایی داشتیم که ثبت نام نشده بودند در مقابل ما نیز اجازه ثبت نام به آنها را نمیدادیم. به میزانی که آنها پیشرفت میکردند ما نیز اجازه ثبت نام می‌دادیم.
صدام در این میان علاوه بر اینکه رزمنده ها را به اسارت می‌گرفت مردم عادی را نیز اسیر میکرد. حتی بعد از پذیرش قطعنامه به شهرهای مختلف حمله کرده و مردم عادی را اسیر می کرد تا بتواند اسرای خود را پس بگیرد چراکه ما در مقابل تعداد اسیر عراقی بیشتری داشتیم . در اینجا نیاز به تدبیری داشت که بتوانیم اسرای خود را پس بگیریم. شهید نظران از کسانی بود که خود را موظف کرده بود از اسرای عراقی به خوبی محافظت کند تا بتواند اسرای ایرانی را پس بگیرد لذا حق بزرگی بر گردن اسرای ایرانی دارد؛ چون برخی از افراد در دولت وقت معتقد بودند نباید اسیران عراقی را حفظ کنیم. شاید بگوییم در مقابل این افراد دو نفر خیلی مقاومت می‌کردند تا اسرای عراقی را حفظ کنیم. یکی مقام معظم رهبری و دیگری شهید نظران بودند. نحوه برخورد ما با اسرا خیلی تاثیرگذار بود و نظر مثبتی به جمهوری اسلامی ایران پیدا کردند.

حیات: از تبادل بزرگ بگویید. چقدر امیدوار به وعده های صدام بودید؟
اسلامی : ما چندین بار قبل از تبادل انبوه اسرای آسیب دیده و بیمار را تبادل می‌کردیم؛ اما عراق کمتر این کار را انجام میداد. باید بگویم ما اصلا به تبادل بزرگ خوشبین نبودیم چون هیچ اعتمادی به صدام نبود.

حیات: روزی که اسرای ما آزاد شدند که حسی داشتند؟ در مقابل اسرای عراقی چه شرایطی داشتند؟
اسلامی: وقتی آزادگان ما به ایران رسیدند در حقیقت از یک جهنم آزاد شده و بسیار خوشحال بودند؛ متاسفانه ما در ایران فیلمی نداشتیم که نحوه اسیرداری ما را به دنیا نشان دهد. در مقابل زمانی که اسرای عراقی آزاد می‌شدند برایشان سوغاتی تدارک دیده بودیم حتی خیلی از آنان ناراحت بودند از اینکه می‌خواستند برگردند، چون ماهیت رژیم بعث را شناخته بودند. ماشین اولی که از ایران می‌رفت چون فرصت نشده بود که کت و شلوارهایی که تهیه شده بود را به آنان بدهیم، با هلی کوپتر لباسها را به آنان رساندیم تا با هدایا و لباس نو به دیدار خانواده بروند. صدام گفته بود هر کدام از ای اسرایی که برگشتند یک نارنجک هستند که ایران به عراق فرستاده است. نقشی که این اسرا در انقلاب اسلامی عراق داشتند مهم بود.

حیات: در زلزله رودبار آیا از اسرای عراقی نیز کسی کشته شد؟
اسلامی: زلزله رودبار حدود ۲۵ هزار کشته داشت. ما در آنجا اردوگاهی داشتیم که اسرا را در آن نگهداری می کردیم. صدام اعلام کرد که ایران به بهانه زلزله می خواهد اسرای ما را ندهد و آنها کشته شده اند؛ بلافاصله ما در مدت کمی آنان را از پادگان رودبار به جای دیگر منتقل کردیم.