به گزارش پایگاه خبری حیات ، در عصری که هوش مصنوعی با شتابی چشمگیر به درون ابعاد مختلف زندگی انسان نفوذ کرده و حتی تجربه خریدهای آنلاین را با تحلیل داده‌ها و ارائه توصیه‌هایی برای شخصی‌سازی و تسهیل فرآیند خرید متحول ساخته، در کشور ما بحث بر سر اجرای توزیع اینترنتی دارو از طریق پلتفرم‌ها همچنان محل مناقشه است. مناقشه‌ای که با کش‌وقوس‌های فراوان همراه بوده و در میان هیاهوی آن، گاه برخی سوءتفاهم‌ها شکل گرفته و مهم‌تر از آن، ابعاد کلیدی و حساسی از این موضوع نادیده مانده است.
این چالش، در نگاه نخست ممکن است به تهدید اقتصادی برای داروخانه‌های سنتی و حذف تدریجی آنها از زنجیره توزیع دارو تقلیل یابد اما واقعیت بسیار پیچیده‌تر از این سطح ظاهری است. نادیده گرفتن ابعادی همچون اهمیت تعامل چهره‌به‌چهره بیماران با داروسازان، تضمین اصالت دارو و حفاظت از داده‌های حساس سلامت، خطری است که در سایه این نگاه سطحی پنهان می‌ماند. به همین دلیل، پژوهشگر ایرنا در ادامه به این مسأله پرداخته است.
نگرانی برای منافع اقتصادی طبیعی است
ظاهر ماجرا این است که داروخانه‌ها با ظهور داروخانه‌های اینترنتی یا توزیع اینترنتی دارو، نگران از دست رفتن بازار سنتی خود و تهدیدهای اقتصادی باشند؛ هرچند این موضوع هم در جای خود اهمیت دارد و طبیعی است که هر کسب و کاری برای حیات خود تلاش کرده و حتی رقبای دیگر را کنار بزند یا از اهرمی برای بیرون کردن رقیب از عرصه، استفاده کند اما آیا می‌توان دارو که با سلامت بیماران مرتبط است را با مواردی مانند تاکسی‌های اینترنتی یا سوپر مارکت‌های آنلاین مقایسه کرد و این ۲ را در یک ظرف قرار داد؟
«وحید محلاتی» نایب رییس هیات مدیره انجمن شرکت‌های پخش دارو و مکمل در این زمینه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: این طور نیست که داروخانه‌ها به دنبال منافع خودشان باشند و پلتفرم‌ها کار عجیب و نجات دهنده‌ای انجام بدهند؛ طبیعی است که همه به دنبال ارتقای کسب و کار خودشان هستند. وقتی تکنولوژی جدید وارد می‌شود، نسل جدید نیز آمده و زمین بازی تغییر کرده و جهان تغییر می‌کند و مدل‌های قبلی نیز مقاومت‌هایی انجام داده و سپس تغییراتی شکل می‌گیرد. این موضوع در گذشته به کُندی رخ می‌داد و در حال حاضر به سرعت اتفاق می‌افتد اما این طور نیست که انجمن داروسازان با تکنولوژی مخالف باشد.
محلاتی ادامه می‌دهد: داروخانه در ایران نقطه‌ای از شبکه توزیع دارو هستند؛ در زمینه فروش یا توزیع اینترنتی باید نگران مواردی مانند تقلبی بودن دارو و شیوه حمل و نگهداری هم باشیم و مهم‌ترین موضوع، نگرانی برای سلامت مردم است.
چرا وجود فیزیکی داروخانه‌ها مهم است؟
تفاوت داروخانه با تاکسی اینترنتی و سوپر مارکت در این است که کالایی مرتبط با سلامت مردم عرضه کرده و در عین حال به صورت چهره به چهره، دستورات و راهنماهایی برای مصرف دارو و حتی تداخلات دارویی و غذایی ارائه می‌کند. هرچند توزیع اینترنتی هم می‌تواند از طریق تماس‌های صوتی و تصویری چنین خدماتی را ارائه کند اما تفاوت‌هایی در مراجعه حضوری و غیرحضوری بیماران برای دریافت دارو وجود دارد.
«علیرضا اذانی» داروساز در این زمینه به پژوهشگر ایرنا توضیح می‌دهد: داروخانه، سوپرمارکت نیست و فقط محل تحویل دارو محسوب نمی‌شود؛ امروز در دنیا، داروسازان در داروخانه‌ها برای بیماران خود، پرونده دارند و توضیحاتی به بیماران برای مصرف دارو ارائه می‌شود. موضوع فارماکوویژیلانس یکی از موارد مهمی است که در حوزه داروسازی مطرح می‌شود. فارماکوویژیلانس عوارض جانبی دارو را بررسی می‌کند و این عوارض باید گزارش شده و گرد آوری شوند. شرکت‌های داروسازی، مدیر فارماکوویژیلانس دارند که وظیفه دارد عوارض جانبی را طبقه بندی و بررسی کند.
اذانی در ادامه می‌افزاید: گاهی اعلام می‌شود که دارویی از سطح عرضه فراخوانی شده و به شرکت تولید کننده بر می‌گردد و معدوم می‌شود. از طرفی وقتی درباره فروش اینترنتی دارو صحبت می‌شود، اصلاً توجهی به حساسیت دارو در زمینه حمل نمی‌شود.
روند طی شده در ماجرای توزیع اینترنتی دارو
ماجرای توزیع اینترنتی دارو یا دارورسانی اینترنتی، سر دراز دارد؛ ماجرایی که در سال‌های اخیر و به خصوص پس از ظهور پلتفرم‌ها و سکوهای اینترنتی برای فروش و عرضه محصول یا خدمات، بسیار پر رنگ شده و حتی مجلس شورای اسلامی نیز به ماجرا وارد شده و بر انجام آن اصرار می‌کند. البته این اصرار بی‌جا نیست اما بدیهی‌ست که باید ضوابط آن به شکلی تعیین شود که سلامت بیماران به خطر نیفتاده و امنیت داده‌ها حفظ شود.
«مهدی خدادادی» رییس کمیسیون سلامت دیجیتال سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران در این زمینه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: مصوبه‌ای در هیات وزیران در راستای حمایت از کسب و کارهای دانش بنیان سلامت وجود دارد که در ماده ۸ و تبصره ۲ آن الزام شده که وزارت بهداشت و وزارت ارتباطات باید در مدت ۲ ماه دستورالعمل دارورسانی را تدوین و ابلاغ کنند. از ۵ تیر ماه ۱۴۰۱ این مصوبه وجود دارد و دستورالعمل آن در ۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ توسط ۲ وزیر بهداشت و ارتباطات سابق ابلاغ شد اما تاکنون به مرحله اجرا نرسیده است. دلایل مختلفی برای عدم اجرای این موضوع وجود دارد. از تیر ماه ۱۴۰۱ تا اردیبهشت ۱۴۰۳ چند اتفاق رخ داد؛ بعد از مصوبه هیات وزیران، برخی با این موضوع مخالفت کرده و تمایلی به ابلاغ آن نداشتند. پس از پیگیری کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، وزیر بهداشت قول داد که دستورالعمل ابلاغ شود. پس از ابلاغ دستورالعمل نیز مخالفت‌هایی با آن شکل گرفت.
خدادادی ادامه می‌دهد: پس از ابلاغ دستورالعمل، باید طرح دارورسانی به صورت آزمایشی اجرا می‌شد و کسب و کارها شروع به فعالیت می‌کردند؛ تا ۱۴ مهر ماه ۱۴۰۳ سازمان غذا و دارو هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداد و ضوابط حمل دارو تدوین نشده بود که کمیسیون اصل ۹۰ مجلس هم در این زمینه به وزیر بهداشت تذکراتی داد. در دی ماه ۱۴۰۳ رییس کمیسیون اصل ۹۰ باز هم موضوع را از وزیر بهداشت پیگیری کرد؛ در اول بهمن ماه ۱۴۰۳ سازمان غذا و دارو جلسه‌ای با بخش خصوصی گذاشت و قرار شد با مشارکت بخش خصوصی، این موضوع اجرایی شود.
وی در ادامه می‌افزاید: پس از برگزاری چند جلسه و جمع‌بندی، قرار شد جلسه‌هایی با مشارکت وزارت ارتباطات برگزار شود که ۲ جلسه هم در اسفند ماه ۱۴۰۳ برگزار کردیم؛ آن‌چه در اسفند ماه ۱۴۰۳ ارائه شد، به این صورت بود که استراتژی را تغییر دادند و آیین نامه‌ای در ۱۸ صفحه نوشته شده بود که فقط ۲ ماده در حیطه اختیارات سازمان غذا و دارو قرار داشت. براین اساس، سازمان غذا و دارو باید سامانه مرجعی با همراهی یکی از اپراتورهای تلفن همراه راه‌اندازی کرده و اگر فردی روی گزینه دارورسانی کلیک کند، به سامانه مرجع غذا و دارو متصل شده و در نهایت و پس از تایید، دارو به دست فرد متقاضی خواهد رسید. در این زمینه در جلسه اخیر کمیسیون اصل ۹۰ مجلس با وزیر بهداشت نیز قرار شد در مدت یک ماه، ضوابط اصلاح شود.
همه بر یک چیز توافق دارند؛ پلتفرم‌ها فقط توزیع کنند
پلتفرم‌ها و سکوهای اینترنتی در یک سوی ماجرا و انجمن داروسازان ایران و سازمان غذا و دارو در سوی دیگر ماجرا قرار دارند؛ جالب اینکه هر ۲ تقریباً یک حرف می‌زنند و در واقع بر این توافق دارند که پلتفرم‌ها فقط می‌توانند توزیع دارو را انجام بدهند اما در برخی جزئیات با یکدیگر اختلاف‌نظر دارند؛ یعنی در حال حاضر هیچ کدام با توزیع اینترنتی دارو مشکلی ندارند اما این توزیع باید به شکلی باشد که اول فساد و ارتباط پلتفرم‌ها با داروخانه‌های مشخص شکل نگرفته و دوم اینکه پلتفرم‌ها به اطلاعات نسخه و بیماران دسترسی نداشته باشند و بعد هم هزینه دارو ابتدا به جیب پلتفرم‌ها نرود و مستقیم به داروخانه‌ای که نسخه را پیچیده، پرداخت شود.
خدادادی در این زمینه می‌گوید: فروش دارو توسط پلتفرم‌ها اتفاق نمی‌افتد؛ یعنی انبار کردن دارو رخ نمی‌دهد و موضوع درباره دارورسانی است و نه فروش اینترنتی دارو. در این زمینه حتی نسخه کاغذی نیز توسط پلتفرم‌ها پذیرفته نمی‌شود زیرا امکان دارد تقلبی باشد. پلتفرم‌ها به هیچ عنوان انبار کردن دارو و فروش اینترنتی را قبول ندارند و فقط دارورسانی مطرح است.
وی در توضیح دارو رسانی اینترنتی بیان می‌کند: دارورسانی یعنی بیمار، کد نسخه الکترونیک و کد ملی خود را وارد پلتفرم می‌کند و سپس آن کد به داروخانه ارسال شده و جزئیات آن به پلتفرم اعلام نمی‌شود؛ سپس هزینه به پلتفرم اعلام شده و این هزینه به بیمار گفته می‌شود. اگر کاربر هزینه را پرداخت کند، دارو از داروخانه تحویل گرفته شده و به دست بیمار می‌رسد. در این فرآیند، انبار کردن دارو توسط پلتفرم‌ها و فروش اینترنتی اتفاق نمی‌افتد.
«سید علی فاطمی» مشاور انجمن داروسازان ایران نیز در این زمینه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: بزرگترین مشکل در زمینه فروش اینترنتی دارو، پیش فرض‌های نادرست است؛ یکی از پیش فرض‌ها اینکه می‌گویند پلتفرم‌ها فقط تسهیل‌گر بوده و قرار نیست دارو بفروشند اما آخرین ضابطه فنی که در این زمینه نوشته شد، از طرف وزارت ارتباطات تهیه شده بود. عنوان این آیین نامه، ضوابط فنی حمل دارو از طریق سکوها است و این یعنی فقط باید حمل دارو انجام شود و فروش نباشد. براین اساس، سفارش‌گیری، ثبت اطلاعات بیمار، احراز هویت، اعلام قیمت دارو، ارائه اطلاعات داروخانه، صدور کد کاربری، معرفی داروخانه به بیمار و دریافت وجه در اختیار سکوها قرار گرفته است. براساس این آیین نامه، نقش داروخانه‌ها فقط انبارک است و سکوها، دارو را در انبارهای خود نگهداری نمی‌کنند.
مشکل کجاست؟
به جز موارد علمی و ارائه مشاوره‌های دارویی حضوری به بیماران که در این روش با آسیب‌هایی همراه خواهد شد، مشکل انجمن داروسازان ایران این‌جاست که پلتفرم‌ها می‌توانند با در اختیار داشتن کد ملی و کد رهگیری نسخه الکترونیک بیمار، نسخه را به داروخانه‌های مورد نظر خودشان ارسال کنند؛ یعنی پلتفرم‌ها با داروخانه‌های مشخصی هماهنگ شده و نسخه‌ها را فقط به آنها ارسال می‌کنند و در نتیجه عدالت در توزیع اتفاق نمی‌افتد. از طرفی پلتفرم‌ها درصدی از نسخه را با این عنوان که معرفی را انجام داده‌اند، برای خودشان در نظر خواهند گرفت و این موضوع می‌تواند به سود داروخانه‌ها از فروش دارو آسیب بزند.
«هادی احمدی» مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان ایران در این زمینه به پژوهشگر ایرنا توضیح می‌دهد: انجمن داروسازان به هیچ عنوان مخالف تکنولوژی و استفاده مردم از پلتفرم‌ها نیست بلکه به عنوان داروساز روی سلامت مردم حساس هستیم. پلتفرم‌ها با در اختیار داشتن کد ملی و کد رهگیری نسخه، این امکان را دارند که اطلاعات نسخه و داروی بیمار را به چند داروخانه مشخص ارسال کنند. در حالی‌که این اطلاعات باید نزد وزارت بهداشت باشد و نه پلتفرم‌ها. به این ترتیب پلتفرم‌ها، نسخه‌ها را به داروخانه‌هایی ارسال می‌کنند که خودشان قرارداد بسته‌اند. از طرفی القای مصرف دارو و مکمل‌های غیرضروری رخ می‌دهد که در نهایت منجر به افزایش پرداختی از جیب بیماران می‌شود.
احمدی در ادامه اظهار می‌دارد: یکی دیگر از مشکلاتی که پلتفرم‌های دارورسانی ایجاد می‌کنند این است که نسخه‌های گران قیمت را به داروخانه‌های خاص می‌فرستند و حتی امکان دارد این داروخانه‌ها وابسته به همین پلتفرم‌ها باشند. این موارد می‌تواند سلامت مردم را به خطر بیندازد.
سازمان غذا و دارو چه فکری کرده است؟
در این میان سازمان غذا و دارو بعد از کش و قوس‌های اتفاق افتاده در ۲ سال اخیر، تصمیم گرفته سامانه مرجعی برای این ماجرا در نظر بگیرد تا فرآیند را به شکلی مدیریت کرده و کانالیزه کند تا فساد به حداقل برسد. موضوعی که شاید مهم‌ترین نکته این ماجرا باشد و گویا پلتفرم‌ها چندان از آن خشنود نیستند.
«شهرام کلانتری خاندانی» رییس انجمن داروسازان ایران در این زمینه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: آن‌چه برای پلتفرم‌ها خوشایند نیست، اینکه وزارت بهداشت، سامانه‌ای را به عنوان مرجع تهیه کرده و وقتی کد رهگیری از بیمار اخذ می‌شود، باید وارد این سامانه شده و سپس از طریق این سامانه، کد رهگیری به داروخانه‌ها ارسال می‌شود. سپس اطلاعات توسط اوپراتور به پلتفرم داده می‌شود تا نتیجه به بیمار اعلام شود.
وی ادامه می‌دهد: وقتی کار تمام شد، از طریق همین بستر به پلتفرمی که امکان حمل و نقل دارو براساس دستورالعمل‌ها را داشته باشد، اطلاع داده می‌شود که نسخه آماده تحویل به بیمار است. پولی که باید توسط بیمار پرداخت شود هم چند جزء دارد؛ یک بخش قیمت دارو و نسخه است که به داروخانه تعلق می‌گیرد. یک بخش مربوط به پلتفرم است که توسط اوپراتور به پلتفرم پرداخت می‌شود. هزینه حمل و نقل نیز از طریق همین سیستم به پلتفرم‌ها پرداخت می‌شود. این ساختار ضامن ۲ اصل است؛ اول اینکه اطلاعات بیماران در جای امنی در اختیار وزارت بهداشت قرار می‌گیرد و از بستر هیچ پلتفرمی که می‌تواند ناامن باشد، عبور نمی‌کند و همچنین مشاوره‌های دارویی به صورت صوتی یا نوشتاری در همین بستر انجام خواهد شد. موضوع دوم اینکه این سامانه اجازه نمی‌دهد که پلتفرم‌ها با داروخانه‌های خاصی قرارداد منعقد کرده و بگویند به ازای هر نسخه، باید درصدی به پلتفرم‌ها پرداخت کنند. این فضایی است که پلتفرم‌ها به دنبال سوء استفاده از آن هستند؛ در غیر این صورت، موضوع برند پلتفرم، حمل دارو و غیره در سامانه مرجع در نظر گرفته شده و از سوء استفاده‌های احتمالی نیز جلوگیری می‌کند.
جمع‌بندی
ماجرای توزیع اینترنتی دارو در هفته‌های اخیر در کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی باز هم مورد بررسی قرار گرفته و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای اجرای یک ماهه آن تحت فشار قرار گرفته است اما نمی‌توان به سادگی از کنار آن عبور کرد و عنان اطلاعات و داده‌های بیماران را در اختیار بخش خصوصی قرار داد.
بدیهی‌ست که بخش خصوصی برای حفظ و گسترش کسب و کار خود، از داده‌هایی که در اختیار خواهد داشت به شکل‌های مختلف بهره برداری می‌کند؛ به طور مثال اگر فرد مبتلا به بیماری مشخصی باشد، اطلاعات او در اختیار مراکز مرتبط با بیماری او قرار گرفته و پیامک‌های تبلیغاتی برای فروش خدمات یا دارو برای فرد ارسال می‌شود.
با توجه به تهدیدهای موجود، تنها مسیر معقول برای حفظ محرمانگی اطلاعات سلامت، وجود سامانه‌ای در سازمان غذا و دارو است که بیماران متقاضی تهیه دارو به صورت اینترنتی، ابتدا به آن سامانه متصل شده و تقاضای خود را ثبت کنند و آن سامانه بتواند نسخه الکترونیک را در اختیار داروخانه‌های مختلف قرار بدهد و در نهایت دارو توسط پلتفرم‌ها به دست مشتری برسد.
منبع؛ ایرنا
نظر شما