به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، بیست و دوم اسفند، سالروز تولد یکی از بزرگترین فرزندان این انقلاب است؛ فرزندی که در اولین سال استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی و به بار نشستن خون‌های پاک شهیدان انقلاب به دنیا آمد. آن هم با فرمان امام شهیدان که خود این بنای الهی را بنیان نهاد: «بنیاد شهید و امور ایثارگران»
زمینه‌های صدور حکم حضرت امام(ره)
بنیاد شهید از نخستین نهادهای برآمده از انقلاب اسلامی ایران است. ایده اولیه تأسیس نهادی با هدف رسیدگی به خانواده کسانی که در مباره با رژیم ستمشاهی جان خود را از دست می‌دهند، به سال ۱۳۴۲ و بعد از تظاهرات ۱۵ خرداد برمی‌گردد که در آن زمان گروهی از روحانیون مبارز با ایجاد شبکه‌ای به فکر تامین نیازهای زندگی خانواده شهیدان این تظاهرات افتادند.
این شبکه و این‌گونه فعالیت‌ها کم و بیش تا زمان پیروزی انقلاب ادامه یافت و طی سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ دامنه وسیع‌تری نیز پیدا کرد. سپس تشکیلاتی با عنوان «بنیاد شهید» و با هدفی فراگیرتر جایگزین آن شد. یکی از احکام امام مربوط به سال‌های تبعید ایشان در نجف است که نشان از زمینه‌ها و ریشه‌های اولیه این ایده، حتی از سال‌ها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی دارد:
«اشخاصی که به حسب وظیفۀ شرعیۀ الهیه و برای حفظ اسلام و احکام مقدسۀ آن و صیانت کشورهای اسلامی از سلطۀ اجانب ـ خذلهم الله تعالی ـ قیام به امر به معروف و نهی از منکر با شرایط مقررۀ آن کرده‌اند و برای آنها در این انجام وظیفه گرفتاری از قبیل حبس یا قتل پیش آمده و خانوادۀ آنها محتاج به کمک و سرپرستی هستند، مؤمنین از هر طبقه موظف هستند که با کمال حفظ احترام آنها به کمک و پشتیبانی آنها قیام کنند، و حاضر نشوند به خانوادۀ برادران غیرتمند خود سخت بگذرد. و مجازند تا ثلث از سهم مبارک امام (ع) را در این مورد صرف کنند - ۱۳۵۰/۰۸/۲۶»
بنیادی برآمده از «وجوه شرعیه» و مشروعیت حکم «فقیه»
در جریان اوج گیری نهضت، یکی از موارد مورد توجه ویژه ایشان، تشکیل یک سامانه ملی و مردمی برای حمایت از آسیب دیدگان مبارزات بود. اما ویژگی این تشکل که بعدها به نام بنیاد شهید و امور ایثارگران تحقق یافت و تثبیت شد و اکنون به این نقطه از برومندی و بارآوری رسیده است، ریشه آن در برکت وجوه شرعیه و جواز ولی فقیه در اخذ و صرف آن در امور خانواده شهداست که نشان از نگاه مدیریتی کلان امام در مقام راهبر و راهبرد دهنده بزرگترین انقلاب معنوی قرن است و وجه امتیاز ایشان با دیگر نگاه‌های سنتی در روحانیت و مرجعیت:
«تقاضای اینجانب از ملت شریف و متعهد آن است که با کمال اهمیت و دلسوزی اقدام به بررسی کشته شدگان و خانواده های آنان کنند، و به هر ترتیبی که می توانند سرشماری از کشته ها با نام و نشان نمایند و ما را مطلع کنند، و به بازماندگان آنان سرکشی برادرانه نمایند و از آنان دلجویی کرده و سلام «خمینی» را که در سوگ آنان است به همه برسانند، و اگر کسی به واسطۀ مجروح شدن و یا از دست دادن عزیزش احتیاج مادی دارد لازم است به بهترین وجه برآورده شود، یا هرچه زودتر به من مراجعه شود تا با تمام طاقت به آنان رسیدگی نمایم- ۱۳۵۷/۰۵/۰۵»
و نیز در جایی دیگر می‌فرمایند: «در این موقع که دست جنایتکاران و دژخیمان شاه بیش از پیش به خون جوانان و اطفال ما آغشته شده است، و کشتگان و مجروحان بسیاری به جا گذاشته و عدۀ کثیری را در سراسر کشور بی خانمان و بی سرپرست نموده است، و حضرات آقایان و اینجانب را به عزا نشانده است؛ در این موقع که اعتصابات و تعطیلات عمومی برای اعتراض به دستگاه جبار و احقاق حق مردم بی‌پناه صورت گرفته است؛ بدیهی است این حوادث ضایعاتی را به دنبال دارد و قشرهایی از کسبه و کارمندان و کارگران محترم و محروم دچار مضیقه شده و می‌شوند؛ و این امر موجب نگرانی شدید اینجانب است؛ لهذا از حضرات آقایان تقاضای محترمانه دارم که در تمام شهرستان‌ها و توابع آنها، هیات‌هایی را که مورد وثوق هستند انتخاب و مقرر فرمایید تا نیاز نیازمندان را، چه از حیث لزوم جراحی و چه از حیث فقدان سرپرست، و چه در اثر گرفتاری‌های اقتصادی‌ای که در اثر اعتصابات و تعطیلات بحق خود با آن دست به گریبانند، بر طرف نموده و به قدر مقدور نیازهای آنان را رفع کنند تابا پشتگرمی با اعتصابات خود ضربۀ شدیدی بر پیکر دشمن وارد آورند. و بر ملت شجاع و آگاه است که خود نیز مستقیماً به خواهران و برادران خود کمک کنند و دیْن الهی خود را ادا کنند.
حضرات آقایان مجازند از سهم مبارک امام ـ علیه السلام ـ در این امر مشروع و مقدس صرف نمایند؛ و وکلای اینجانب در هر جا که هستند مجازند تا نصف سهم مبارک امام ـ علیه السلام ـ را صرف این نیازها نمایند.و نیز حضرات آقایان از بازرگانان و مردم خیرخواه دعوت نموده و آنان را تشویق کنند تا نگذارند برادران و خواهران آنان که در راه اسلام و احقاق حق خود صدمه دیده اند، و به ملت بزرگ خدمت کرده اند و در راه آن خون داده اند، به سختی بیفتند. از خداوند تعالی عظمت اسلام و سربلندی ملت عظیم الشأن اسلام و ایران را خواستارم و قطع ایادی اجانب را امیدوار- ۱۳۵۷/۰۸/۱۸»
بنیادی با نگاهی جهانی
ایده نهادسازی و تاسیس تشکل ها و نهادهای انقلابی بمنظور ساماندهی مشکلات، معضلات و مدیریت مسائل شهدا و مجروحان انقلاب و سپس استقرار نظم شهری، رسیدگی به اموال مصادره شده، امور محرومین و اقشار ضعیف، جنگ زدگان، ساخت مسکن برای اقشار کم درآمد و آسیب پذیر، و... یکی از ابعاد مهم در رهبری بنیانگذار جمهوری اسلامی و برآمده از دورنگری و نگاه راهگشای ایشان بود و جالب آنکه این ماموریت نیز در کنار ابعاد دیگر این انقلاب، از نظر ایشان اختصاص به مرزهای ایران نداشت و جغرافیایی به وسعت اسلام داشت همچنانکه سال‌ها پیش از پیروزی انقلاب از نجف درخصوص رسیدگی به خانواده شهدای لبنان و فلسطین چنین فرموده بودند:
فاجعۀ لبنان و مصیبات وارده بر برادران ایمانی ما به حدی نیست که بتوان تحریر کرد.
اینجانب با حال ضعف و نقاهت از دوستان اسلامی خود با کمال تواضع امید دارم که به اسرع وقت ـ بی درنگ ـ قبل از آنکه فرصت از دست برود، در این امر اسلامی الهی بکوشند و [از] هم سبقت گیرند، و به مصایب بزرگ برادران خود تخفیف بخشند. و امید آن دارم که خداوند کریم در مقابل این خدمت، آنها را سربلند و عزیز فرماید؛ و اگر بخواهند از وجوهی که محتاج به اذن فقیه است بدهند، در ربعْ اینجانب اجازه می دهم- ۱۳۵۵/۱۱/۰۵»
دو محور اصلی و کانونی صدور فرمان تاسیس «بنیاد»
حکم امام راحل مبنی بر شکل گیری بنیادی به نام و برای شهید را می توان بمنظور تحقق دو هدف عمده ارزیابی کرد:
اول - نگاه ویژه و پدرانه آن حضرت به بازماندگان و خانواده شهدا یکی از اصلی‌ترین محورهای توجه و تاکید دائم آن آموزگار بزرگ مکتب و منطق شهادت بود. تاکیدات مکرر و بی شمار ایشان به عظمت و اهمیت جایگاه شهدا، ضرورت تکریم خانواده و بازماندگان این پیشتازان رهایی و رستگاری ملت، رفع مشکلات و موانع زندگی و تامین نیازهای رفاهی و معیشتی آنان در تمام سال‌های رهبری انقلاب و نظام، همواره در یادها مانده است. دیدارهای دائمی و مستمر ایشان با خانواده و بازماندگان شهدا، پیام های ایشان در دو نوبت: هفته دفاع مقدس و دهه مبارکه فجر در تجلیل از شهدا، جانبازان، مفقودان و اسرای دفاع مقدس و تکریم خانواده های شریف آنان هرگز قطع نشد. هنوز بسیاری از مردم، توصیه های فراوان و موکد آن روح راحل خدایی را در فراموش نکردن حق بزرگ این عزیزان ملت بر همه مسئولان کشور به یاد دارند. از جمله در فرازهایی چنین:
* شما (خانواده‌های شهدا) چشم و چراغ این ملتید.
* هر چه انقلاب اسلامی دارد، از برکت مجاهدت شهدا و ایثارگران است.
* شما و شهیدان این ملت و بستگان شما و بازماندگان شهدا در محضر خدا با یک سند ثبت شده وارد می‌شوید.
* کدام تحولی بالاتر از این که پدران و مادران و همسران شهیدان ما از فراق عزیزان خود شکوه نمی‌کنند، ولی غبطه و حسرت دوری از قافله‌ی شهدا را بر زبان دارند.
* باید رسیدگی کامل به خاندان شهدا و آسیب‌دیدگان و معلولین در این راه، چه در انقلاب و چه قبل و بعد از آن به نحو احسن و با مراعات احترام آنان بشود.
* نگذارید پیش کسوتان شهادت و خون در پیچ و خم زندگی روزمره‌ی خود به فراموشی سپرده شوند.
ابلاغ پیام خون شهدا و تبلیغ «فرهنگ شهادت»
اما دومین محور در اندیشه امام که منتهی به صدور حکم تاسیس بنیاد شهید گردید، اهمیت ابلاغ پیام خون شهیدان و فراگستری فرهنگ جهاد و شهادت در جامعه و روشن نگهداشتن این چراغ قدسی و عالم افروز است که به‌منزله موتور محرکه در تزریق روح ایثار و شور حماسه آفرینی، معنویت و معرفت شهادت را الهام بخش و الگوی همه مجاهدتهای شهادت طلبانه در سرتاسر جهان می‌سازد و جامعه را از رکود و جمود و غفلت، دور می‌سازد و پویا و پرتحرک می‌دارد. این نیز ریشه در نگاه راهبردی و کلان نگر و رو به افق‌های آینده در رهبری آن یگانه دوران‌ها دارد. فرازی از کلام امام(ره) را در تبیین این ضرورت اساسی مرور می کنیم که از مهمترین ماموریتها و وظایف این بنیاد مقدس و متبرک از نام و یاد شهید است:
* خانواده‌های شهدا و اسرا و مفقودین و جانبازان، خود حافظ و نگهبان ارزش شهادت و ایثار بوده‌اند و بعد از این نیز- به یاری خدا- پاسدار آن خواهند بود.
* در تداوم انقلابمان ذخیره‌های عظیمی همچون شما عزیزان را داریم که حضورتان در جامعه در تمامی صحنه‌های اسلامی و انقلابی و مردمی یادآور رشادت‌ها و فداکاری‌ها و اخلاص رادمردانی است که به برکت خون‌های پاک آنان انقلاب و جمهوری اسلامی ایران بارور گردید.
«بنیاد شهید و امور ایثارگران» از تاسیس تا امروز
فرمان امام در روز ۲۲ اسفند ۵۸ اهم ماموریتها و وظایف و اهداف بنیاد شهید را به این شرح اعلام داشت:
«ملت شریف ایران می‌داند که نهضت اسلامی و پیروزی انقلاب اسلامی مرهون فداکاری قشرهای مختلف ملت است که در صف اول باید شهدای انقلاب ـ رحمه‌الله علیهم ـ و کسانی که در این راه معلول و آسیب دیده شده‌اند، محسوب داشت. لهذا باید رسیدگی کامل به خاندان شهدا و آسیب‌دیدگان و معلولین در این راه، چه در حال انقلاب و چه قبل و بعد از آن به نحو احسن و با مراعات احترام آنان بشود.
لهذا لازم است سازمانی برای این مقصد مهم تأسیس شود که با اجرای طرحهای مفید آن، ملت و دولت انقلابی، دیْن خود را در مقابل این گروه فداکار در راه انقلاب اسلامی ادا نمایند، شورای انقلاب موظف است برای این شروع مهم، بودجه کافی تصویب نماید و در اجرای آن سرعت عمل به خرج دهد و دولت و متصدیان امور، موظف هستند مواد زیر را مورد تصویب و اجرای سریع قرار دهند:
۱ - اولویت فرهنگی: یعنی در مدارس و دانشگاه با تسهیلات مقتضی وارد شوند.
۲ - اولویت اقتصادی: یعنی مسکن، زمین، وسائل زندگی و سایر مایحتاج زندگی برای آنان تهیه گردد.
۳ - اولویت در استخدام: یعنی خانواده شهدا و معلولین در استخدام دولت اولویت داشته و آنان که قدرت خدمت دارند به استخدام دولت درآیند.
۴ - کارت مجانی برای سوار شدن آنان در اتوبوس‌های دولتی داخل شهرها تهیه شود.
۵ - کارت نیمه بها برای استفاده از وسائل نقلیه بین شهری مثل قطار و هواپیما و غیره.
۶ - تشکیل دفترچه مخصوص برای قدرت خرید از تعاونی‌های دولتی.
۷ - بیمه درمانی و استفاده از کارت ویژه خرید دارو.
۸ - قرار دادن حقوق رسمی برای معلولین که قدرت کار ندارند و خانواده شهدا بالنسبه به افراد آن خانواده.
۹ - ایجاد برنامه‌هایی در رادیو به عنوان معلولین و خانواده شهدا.
۱۰ - سازمان موظف است بدون فوت وقت، معلولین و آسیب‌دیدگانی که احتیاج به معالجه دارند تحت علاج قرار دهد و در صورتی که با تصدیق طبیب لازم است برای معالجه به خارج کشور بروند، اسباب مسافرت و مخارج معالجه آنان را فراهم نماید.
روح‌الله الموسوی الخمینی»
بنیادی که دربرگیرنده تمامی جنبه‌های اجتماعی است...
فرمان امام برای تاسیس بنیاد شهید دربرگیرنده تمامی جنبه‌های مربوط به تسهیلات فرهنگی، اقتصادی، رفاهی، درمانی، مالی و... است و این نشان دهنده توجه خاص امام به خانواده شهدا و اهتمام و اصرار ایشان به امر رسیدگی به این قشر است. این اصرار و اهتمام را به روشنی می‌توان در نامه ۲۵ خرداد ۱۳۵۹ امام به مدیران صدا و سیما نیز مشاهده کرد. آنجا که فرمودند:
«...لازم است تذکری که همگان بدان آگاهی دارند بدهم و آن لزوم تقدیر از شهدای انقلاب و خانواده آنان و معلولین و مصدومین می‌باشد. لازم است عموم دستگاه‌های اجرایی اموری را که مربوط به شهدا و خانواده آنان و معلولین و مصدومین است با کمال سرعت عمل نموده و تسهیلات لازم را در مورد آنان معمول دارند؛ که اینان بر ما و ملت شریف حق بسیار بزرگی دارند. اگر معلوم شود که کسانی در بعضی از ادارات و وزارتخانه‌ها برای اجرای امور شهدای انقلاب و خانواده آنها اشکال تراشی می‌کنند، به عنوان ضد انقلاب باید مورد تعقیب واقع شوند...»
بدین‌ترتیب بنیاد شهید تشکیل شد. این در حالی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تا پیش از صدور فرمان امام، مسئولیت رسیدگی به مشکلات خانواده شهدا بر عهده کمیته امداد بوده است. ابتدا کارهای بنیاد شهید می‌بایست با سازمان بهزیستی کشور هماهنگ می‌شد و بودجه‌های بنیاد شهید و سازمان بهزیستی در اوایل تشکیل این سازمان تقریباً یک کاسه بود ولی با توجه به پیامدهای بعد از آغاز جنگ تحمیلی و همچنین مسائل و مشکلات دیگر، شرح وظایف بنیاد شهید بسیار سنگین‌تر شد و بودجه و امکانات آن نیز از سایر سازمان‌های موازی، مستقل شد. تا قبل از جنگ افراد تحت پوشش بنیاد عمدتا خانواده‌های شهدای انقلاب یا خانواده‌های کسانی بود که زیر شکنجه‌های ساواک به شهادت می‌رسیدند. اما با شروع جنگ تحمیلی خیل عظیم مجروحان و جانبازان و شهدای جنگ نیز به فهرست افراد تحت پوشش بنیاد شهید اضافه شد.
کمک به نیروهای ارتش و سپاه و جهاد سازندگی در انتقال مجروحان جنگ به پشت جبهه، انتقال مجروحان یا شهدا به شهرستان‌های آنان، باخبر کردن خانواده‌ها از شهادت فرزندانشان، برگزاری مراسم تشییع و مجالس سوگواری و سپس تحت پوشش درآوردن خانواده‌های آنان از نظر حقوق و مزایا و مسکن و... از جمله وظایف ستادی بنیاد شهید انقلاب اسلامی در سال‌های جنگ بود.
جنگ تحمیلی علاوه بر افزایش وسیع شرح وظایف بنیاد شهید، از نظر اداری نیز این بنیاد را دستخوش تغییراتی کرد. چند ماه پس از شروع جنگ ، بنیاد شهید از سازمان بهزیستی کشور جدا شد و زیر نظر نخست‌وزیری قرار گرفت تا به عنوان یک نهاد انقلابی جداگانه ایفای وظیفه کند. در تاریخ سوم آذر ۱۳۶۷ متعاقب صدور حکم امام برای نخست‌وزیر وقت و انتصاب وی به عنوان سرپرست امور جانبازان، مسائل مربوط به جانبازان نیز از وظایف بنیاد شهید منتزع شد. به این ترتیب نام «بنیاد مستضعفان» که زیر نظر نخست‌وزیر اداره می‌شد، به «بنیاد مستضعفان و جانبازان» تغییر یافت. در سال ۱۳۶۹ هم‌زمان با بازگشت آزادگان به آغوش میهن اسلامی ستاد رسیدگی به امور آزادگان زیر نظر ریاست جمهوری تاسیس و امور مربوط به رسیدگی به خانواده‌های آنان که تا آن زمان تحت پوشش بنیاد شهید بودند به این ستاد واگذار شد.
بنیاد شهید در حقیقت بنیادی دولتی در ایران است که مسئولیت رسیدگی به امور ایثارگران و خانواده‌های شهدا را بر عهده دارد. این نهاد دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری است و امور آن طبق مقررات و قوانین مربوط به نهادهای عمومی غیردولتی و در چهارچوب اساسنامه مصوبه و آیین‌نامه‌های مربوط زیر نظر رئیس‌جمهور و نظارت عالیه رهبر اداره می‌شود. ریاست بنیاد با حکم رهبری، در مقام نماینده ولی فقیه و با حکم ریاست جمهوری در مقام رئیس بنیاد به مدت ۴ سال منصوب می‌شود.
«بنیاد» به روایت «بنیانگذار»
خدمت در بنیاد شهید در رأس خدمت‌هاست؛ بنیاد شهید از همۀ بنیادها افضل است برای اینکه شهید از همۀ افراد افضل است. خدمت در بنیاد شهید در رأس خدمتها هست. همه خدمت می‌کنند و همه برای خدا و برای همه فضل است و برای همه ارزش هست در بارگاه الهی، لکن خدمت به شهید ارزشش بیشتر از همه خدمت‌هاست. شما که خدمت به شهید می‌کنید و بنیاد شما که بنیاد شهید است، قدر این بنیاد را بدانید و قدر این خدمت را بدانید. برای کم کسی اینطور مطلبی که برای شهید گفته شده، برای کم کسی هست.
آنها را قرین انبیا قرار داده‌اند. خدمت شما به آنها خدمت به نبی اکرم است. خدمت به انبیاست. بدانید که شما در راه شهید دارید خدمت می کنید. و بنیاد شما بنیاد شهید است. و شهید، افضل است. شهادت از همۀ چیزها[افضل است] گمان نکنید که شما یک کاری که برای آنها انجام می دهید یک منّتی بر آنها دارید. منّت آنها را بکشید، خدمت بکنید - ۱۳۵۹/۱۰/۲۰»
بنیاد شهید بهترین بنیاد است؛ بنیاد شهدا بهترین بنیادهایی است که ایشان به‌حمدالله، موفق شدند و با توفیق الهی اداره می‌کنند. خداوند امثال این خدمتگزاران را برای شما حفظ کند- ۱۳۶۰/۰۷/۲۶»
بنیاد شهید بنیادی است که تاکنون انتقاد از آن نشنیده‌ام؛ البته بنیاد شهید، یک بنیادی است که من تاکنون یک کلمه انتقاد از آن نشنیده ام و آقای کروبی خدمتگزار خوبی است برای شهدا و معلولین. امیدوارم که همۀ شماها موفق باشید که خدمت خودتان را افزون کنید و این شهدا را و این خانوادۀ شهدا را و این معلولین را و این بازماندگان شهدا را مثل عائلۀ خودتان محسوب کنید و در راه خدمت به آنها کوشش کنید که این خدمت بسیار ارجمندی است، بسیار بزرگی است. و مطمئن باشید که خداوند تبارک و تعالی به شما اجر در دو دنیا عنایت می‌فرماید - ۱۳۶۰/۰۸/۲۵»
نظر شما