به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، سوم اسفند ۱۳۶۲ روزی بزرگ و بیادماندنی در تقویم تاریخ دفاع مقدس است: روز آغاز عملیات خیبر با یورش نیروهای ایرانی به جزیره مجنون و سپس در عملیات آبی-خاکی با استفاده از قایق‌های تندرو با عبور از نیزارهای هورالعظیم، که با وجود ضعف پشتیبانی هوایی موتوریزه، استفاده گسترده دشمن از سلاح شیمیایی برای اولین بار، پاتک‌های سنگین دشمن که منجر به شهادت هزاران رزمنده ایرانی شد، از بین رفتن تعداد زیادی از بالگردهای هوانیروز ارتش و شهادت بسیاری از رزمندگان ما توسط لشکریان بعثی با بالگرد و کابل‌های برق در نیزارها و استفاده از گاز خردل و... موفق به آزادسازی جزیره مجنون و بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر از اراضی اشغال شده از چنگ تجاوزگران بعثی شدند و فرازی پرافتخار و حماسی از جنگ هشت ساله را ترسیم کردند.
در پی انجام عملیات‌های والفجر ۴ و والفجر ۵ در جنوب عراق، نیروهای ایرانی توانستند جبهه جدیدی را در نیزارهای هویزه باز کنند که از این محل، ۲۵۰ هزار نفر از نیروهای ایرانی با پشت سر گذاشتن هورالعظیم، به بیابان‌های سرزمینی عراق راه یافتند، ولی پس از عبور از نیزارها، نیروهای زرهی ارتش عراق مترصد رسیدن ایرانی‌ها به این محل بودند. در این برهه از جنگ، نیروی هوایی ارتش ایران (به‌علت تحریم‌های بین‌المللی و نبود قطعات یدکی) قادر به پشتیبانی هوایی از نیروهای پیاده نبود و این مسئله نیروهای زمینی ایران را بسیار آسیب‌پذیر کرده بود.
در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۶۲ نیروهای ایرانی به سمت جزیره مجنون یورش بردند. عملیات خیبر نخستین عملیات استراتژیک تهاجمی نیروهای ایرانی در طول جنگ ایران و عراق به‌شمار می‌آید. در این زمان نیروی هوایی ارتش ایران زمین‌گیر بود و تنها توانست در حدود ۱۰۰ سرتی عملیات انجام دهد. این موضوع دست نیروهای عراقی را در استفاده از بالگرد، برای هدف قرار دادن نیروهای پیاده ایرانی باز گذاشت. با وجود تلفات بالای انسانی در عملیات خیبر، ایرانی‌ها توانستند نیروهای عراقی را از جزیرهٔ مجنون بیرون برانند و این جزایر را به تصرف خود درآورند.
در تاریخ ۵ اسفند ۱۳۶۲ نیروهای مسلح ایران، عملیات خیبر را آغاز کردند. نیروهای ایرانی پیشتر و از تاریخ ۲۶ بهمن، حملات خود را متوجه جبهه مرکزی کرده بودند که سپاه دوم نیروی زمینی عراق، با استعداد ۲۵۰ هزار سرباز، در حال دفاع از مواضع خود در آن بخش بود. نیروهای مسلح ایران نیز با استعداد برابر با نیروهای عراقی (در حدود ۲۵۰ هزار نفر) در حال تهاجم به این مواضع بودند.
در ۵ اسفند نیروهای ایرانی در یک عملیات آبی خاکی، با استفاده از قایق‌های تندرو از نیزارهای هورالهویزه گذشتند و موفق شدند عراقی‌ها را غافلگیر کنند. این نیزارها همچنین ضرب توپخانه عراق را نیز محدود می‌کرد. (بسیاری از مهمات در آب یا زمین‌های گلی منفجر نمی‌شوند). ایرانی‌ها با استفاده از بالگرد، نیروهای خود را در جزیره مجنون پیاده کرده و پس از تثبیت نیروهای خود در این بخش از خاک عراق، حملات خود را متوجه شهر قرنه کردند.
در آن روزها به نظر می‌رسید خطوط دفاعی عراق در آستانه شکست باشد، ولی استفاده از استراتژی دفاع عمقی چند لایه، مانع از سقوط مواضع آن‌ها شد. نیروهای ایرانی در هر یورش، حتی در صورت شکستن خط اول دفاعی یگان‌های نیروی زمینی عراق، به علت خستگی مفرط و از دست دادن نفرات زیاد، از شکستن خط دوم دفاعی بازمی‌ماندند. ایران همچنین از ضعف پشتیبانی هوایی به دلیل زمین‌گیر شدن نیروی هوایی خود رنج می‌برد.
در این عملیات گروه‌هایی از نیروهای سپاه پاسداران، اقدام به استفاده از تکنیک‌های جنگ چریکی کرده و تلاش کردند با استفاده از موتورسیکلت، با سرعت در عمق خطوط دفاعی چندلایه عراق نفوذ کنند. عدم پشتیبانی هوایی مناسب نیروی هوایی ارتش ایران، دست عراقی‌ها را در استفاده از هلی‌کوپتر برای سرکوب تهاجم زمینی ایرانی‌ها باز گذاشت. عراق با استفاده از هلی‌کوپترهای میل می-۲۴، اقدام به کشتن بسیاری از نیروهای ایرانی در نیزارها کرد.
با این حال در روز ۸ اسفند ایران توانست جزیره مجنون (در داخل اروندرود) را به اشغال خود درآورد، ولی این اشغال به قیمت از بین بردن تعداد زیادی از بالگردهای متعلق به هوانیروز ارتش ایران تمام شد. بطوریکه ۴۹ فروند بالگرد از مجموع ۵۰ بالگرد متعلق به هوانیروز، توسط هواپیماهای جنگنده عراقی هدف قرار گرفتند. در این مرحله از عملیات خیبر، نبرد در آب‌هایی با عمق ۲ متر انجام می‌شد، که در این میان، عراقی‌ها با استفاده از کابل‌های برق نصب‌شده در برخی کانال‌ها، اقدام به جاری کردن جریان الکتریسیته در آب‌های نیزارها کردند، که این اقدام به برق‌گرفتگی و کشته‌شدن بسیاری از نیروهای ایرانی انجامید و در همان ایام نیز تلویزیون عراق، اجساد سربازهای ایرانی را در این کانال‌ها به نمایش گذاشت.
در نهایت تا تاریخ ۱۰ اسفند، نیروهای ایرانی از این نیزارها عبور کردند و فرماندهان ایرانی در حال تثبیت نیروهای خود در دروازه‌های شهر قرنه و برنامه‌ریزی برای تصرف بزرگراه بغداد به بصره بودند. از سوی دیگر نیروهای ایرانی پس از عبور از پوشش حائل نیزارها، به‌طور مؤثر در تیررس نیروهای عراقی قرار داشتند. از طرفی در اراضی مسطح بیرون نیزارها، عراق به‌طور مؤثری می‌توانست از گاز خردل استفاده کند و تنها در پی انجام یکی از این پاتک ها، بیش از ۱٫۲۰۰ نفر از نیروهای ایرانی کشته شدند.
با استفاده گسترده از حملات شیمیایی، عراقی‌ها توانستند نیروهای ایرانی را به درون نیزارها عقب برانند، این اولین استفاده گسترده عراق از سلاح‌های شیمیایی در دوران جنگ هشت ساله با ایران بود. در نهایت در پایان این نبرد خونین پس از ۱۹ روز، ایرانی‌ها توانستند جزیره مجنون را تصرف کرده و تا پایان جنگ نیز این جزیره در دست نیروهای ایرانی باقی ماند.
رزمندگان ما چه عظمتی را در خیبر آفریدند؟
عملیات خیبر به‌عنوان یکی از گسترده‌ترین عرصه‌های راهگشایی و خط شکنی رزمندگان اسلام در تاریخ دفاع مقدس، حاوی ارزش‌ها و شاخصه‌هایی است که آن را از جهات متعدد و مختلفی هم به لحاظ عملیاتی و استراتژیک و طراحی نرم افزاری، هم موقعیت تاریخی ایران در جغرافیای سیاسی- نظامی جنگ و هم توازن قوای منطقه ای- بین المللی در شرایط وقوع این عملیات، رخدادی منحصر به فرد و راهبردی جلوه می‌دهد:
۱- عملیات خیبر به‌عنوان اولین عملیات گسترده تهاجمی ایران، وسیعترین و منسجمترین عرصه مشارکت ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در خود شکل داد و نمایی چشمگیر از وحدت و تشریک مساعی و اتخاذ راهبرد مشترک را به شکلی موفق از خود بجا گذاشت.
۲- طراحی هوشمندانه گشودن جبهه ای در نیزارهای هورالعظیم بعنوان ابتکار عملی راهگشا توسط سردار شهید محمدابراهیم همت از معجزات تاریخ دفاع مقدس است.
۳- طراحی و اجرای پل خیبر به‌عنوان طولانی‌ترین پل شناور نظامی جهان به‌طول ۱۴ کیلومتر روی نیزار و باتلاق، بزرگترین شاهکار مهندسی دوران دفاع مقدس توسط سنگرسازان بی‌سنگر جهاد سازندگی را آفرید و افتخاری از توانمندی و خوداتکایی نیروهای خودی را در سخت‌ترین شرایط رقم زد و غیر ممکن‌ها را ممکن ساخت. حضور فرماندهای عالی نظامی در کنار نیروهای مردمی و رزمندگان در ساخت این پل عظیم که هنوز هم از شگفتی‌های فن‌آوری نظامی- دفاعی دنیا محسوب می شود، با قلت تدارکات تکنولوژیک آن زمان و زیر آتش سنگین دشمن، برگی زرین و غرورآفرین از مهندسی جنگ ما را به جهانیان نشان داد.
۴- توان عظیم دفاعی نیروهای ارتش و سپاه در حفظ مواضع و محورهای آزادسازی شده از اشغال دشمن در اوج پاتک های سنگین و بی امان عراق و در شرایطی که به گفته وزیر دفاع حزب بعث: بیش از یک میلیون گلوله و خمپاره و توپ به جزایر مجنون شلیک کرده و در هر متر مربع بطور میانگین بیش از هزار گلوله و توپ و خمپاره زده بود، یکی دیگر از این معجزات بود؛ احداث جاده سیدالشهدا باعث تقویت محورهای دفاعی شد و جزایر در دست رزمندگان باقی ماند.
۵- اتخاذ راهبرد گشودن دو جبهه: خاکی، و آبی- خاکی با درنظر گرفتن موقعیت اقلیمی- سوق الجیشی خاص نیزارها که همزمان واجد دو عنصر غافلگیر سازی و محدود کردن ضربه توپخانه دشمن بود و همچنین طراحی دو تاکتیک نظامی مناسب: الف: استفاده از شیوه‌های جنگ چریکی و ب: نفوذ در خطوط دفاعی چندلایه عراق با استفاده از موتورسیکلت، از جمله ویژگی‌های مهندسی این عملیات بود.
۶- خیبر همچنین نمادی از عظمت و مظلومیت توامان ما در این جنگ بود. جنگی نابرابر با کشوری که بیش از سی کشور را، از شرق تا غرب جهان، با انواع حمایت‌های تسلیحاتی، تدارکاتی- لجستیک و سیاسی پشت خود داشت. کافی است به بخشی از این حقایق تلخ و تکان دهنده نظر کنیم: در خلال عملیات خیبر، نیروهای مسلح عراق از تاریخ ۶ اسفند ۱۳۶۲ با به‌کارگیری ۳۳ فروند بمب‌افکن، حدود ۱۰۰ قبضه توپ و نیز با استفاده از هواپیماهای تک‌موتوره و بالگردها، اقدام به بمباران شیمیایی گسترده مناطق عملیاتی، خطوط مقدم، مواضع توپ‌ها، عقبه و واحدهای پشتیبانی نیروهای ایرانی کردند. نقاط مورد هدف حملات شیمیایی در عملیات خیبر شامل: هورالهویزه تا طلائیه، جزایر مجنون شمالی و جنوبی، پاسگاه‌های شط‌علی، کیان‌دشت و جفیر تا پادگان حمید، شهر هویزه و سه‌راهی جفیر تا آب‌تیمور، همچنین مقرهای قرارگاه‌های خاتم، نصرت، کربلا، نجف، حنین، حدید، فتح و نصر بود. قوای مسلح عراق همچنین در عملیات خیبر با اجرای حدود یکصد حمله شیمیایی، نزدیک به یک‌هزار بمب و راکتِ حامل عوامل شیمیایی و بیش از ۳ هزار گلوله توپ شیمیایی شلیک کرد، که وزن تقریبی هر بمب شیمیایی (راکت) ۲۵۰ کیلوگرمی؛ حاوی بیش از ۲۵ لیتر، هر گلوله توپ؛ حاوی ۳ لیتر و هر خمپاره؛ حاوی یک لیتر از عوامل شیمیایی بود.ن ابرابری این موازنه در استفاده وسیع عراق از انواع بالگردها در عین فقدان روزآمدی و تجهیز هوانیروز و ضعف شدید پوشش و پشتیبانی هوایی ایران، بهره گیری عراق از سلاح شیمیایی و استفاده وسیع از گاز خردل که منجر به شهادت هزاران رزمنده ایرانی شد، استفاده دشمن از استراتژی دفاع عمقی چندلایه، پیدا بود اما با اینهمه رزمندگان ما موفق شدند تا با وجود قرارگرفتن در تیررس مستقیم بعثی ها، از نیزارها عبور کرده و جزیره مجنون را به تصرف خود درآورند.
۷- و سرانجام، خیبر، نمادی جاودانه از رشادت‌ها و مظلومیت‌ها و شهادت طلبی‌های فداکارترین فرزندان این سرزمین بود. به‌جا گذاشتن بیش از ۱۵۰۰۰ شهید و مجروح و جانباز نشان از وسعت این عرصه دفاعی و نقشی از مظلومانه‌ترین مواجهه شهادت طلبان ارتش و سپاه و بسیج در مقابل مرگبارترین تجهیزات نظامی دشمن بود که همه را در خیبر آزمود. شهیدان بزرگی چون جاج محمد ابراهیم همت و حمید باکری از این مقتل به معراج خون شتافتند و جاودانه شدند.
در دلم غمخوانی نیزارهاست....
حضور شهیدانی شاخص و اسطوره‌ای چون همت، باکری و خرازی در این عملیات، کثرت شمار شهدایی که مظلومانه در اثر گاز خردل و حملات سنگین شیمیایی یا در پاتک های عراق و همچنین در پی اتصال جریان الکتریسیته توسط دشمن در هور و بر اثر برق گرفتگی به مظلومانه‌ترین شکل ممکن به شهادت رسیدند.
همچنین موقعیت ویژه نمادین هور و نیزارها و حتی تشابه نام این عملیات: خیبر با حادثه عظیم فتح خیبر در تاریخ اسلام و تشابه نام جزیره مجنون با استعاره‌های ادبی تاریخی ایران، دستمایه آفرینش‌هایی بسیار در ادبیات و در هنر و سینمای دفاع مقدس در طول این سال‌ها شده و موقعیتی منحصر به فرد و جنبه هایی عاطفی، عرفانی، شمایل‌وار، آیینی، معنوی و اساطیری به این عملیات بخشیده است که کمتر نظیری برای آن می‌توان جست و در کوتاه سخن: خیبر تبدیل به یک اقلیم آرمانشهری و لامکانی در دل جنگ و دوران دفاع مقدس و همچون دوکوهه، تمثیلی از مسلک سالکان طریق قدسی شهادت شده است.
با شعری بیاد این عرصه فتوحات معنوی شهیدانمان، سخن را به پایان می‌بریم:
لیلای همه دل شدگانی مجنون
یک دلبر و چند دل ستانی مجنون
گفتند جزیره‌ای و دور از همه‌ای
نزدیکی و دور از همگانی مجنون
در پیچش گیسوان هورت اینجا
سرهای بریده را مکانی مجنون
از داغ کدام لیلی سیمین رخ
اینگونه خمیده و کمانی مجنون
آرامش بعد گردبادی بی رحم
آرام و مهیب، توأمانی مجنون
از سرخی مغرب و طلوعت پیداست
«من مات من العشق»... نشانی مجنون
از همت و باکری و خیبر… حالا
لیلای همه دل شدگانی مجنون
نظر شما