به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، «هفت سال قبل، در چنین ساعتی امام فرمان داد حکومت نظامی باید شکسته شود. حالا هم با اسم بی بی دو عالم و با رمز یا فاطمه الزهرا (س)، حکومت نظامی صدام را باطل کنید»... این را «برادر محسن» با بی‌سیم به بچه‌ها، شب عملیات ابلاغ کرد. و حماسه‌ای به وسعت یک تاریخ شکل گرفت... فاو آزاد شد و بزرگترین پیروزی لشکر اسلام در طی وسیع ترین عملیات تهاجمی بر سپاه کفر رقم خورد.

38 سال از آن شب می گذرد: ساعت 22 شب 20 بهمن 1364 که بچه‌ها به اروند زدند، از موج های پرخروش و پهناور گذشتند، نیروهای غواص از راه آب و نیروهای خط شکن از زمین، جبهه دشمن غافلگیر شده را شکستند و بزرگترین پیروزی ایران پس از چندسال رکود و جنگ فرسایشی و تدافعی، با فتح فاو به‌عنوان یک نقطه استراتژیک و شاهرگ ارتباطی، روزی را رقم زد که همه افتخارات این هشت سال حماسه و افتخار را یکجا در خود داشت.

غواصان بی‌باکی که به آب‌های خروشان اروندرود زدند

رژیم بعث عراق، پس از شکست در عملیات بدر، بیش از پیش به ناتوانی خود برابر رزمندگان سلحشور و جان‌برکف ایرانی پی‌برد. با درخواست صدام، عربستان سعودی و تعدادی از شیوخ حاشیه خلیج فارس، کمک‌های مالی معتنابهی را در اختیار او گذاشتند. صدام با این کمک‌ها، به ایجاد دیوار دفاعی در تمام خطوط عملیاتی اقدام کرد.

عراقی‌ها، به ویژه در منطقه اروندرود، بیش از دیگر مناطق، به تجهیز دیوار دفاعی خود پرداختند. بسیاری از آبگیرها و نهرها، توسط نیروهای دشمن خشکانده شد تا مسیرهای مناسبی برای مانور یگان‌های زرهی ایجاد شود. به موازات این اقدامات، هواپیماهای اعطایی غرب به صدام، شبانه‌روز از استحکامات ایرانی‌ها در آن سوی اروندرود، عکسبرداری می‌کردند و به دقت تحرکات رزمندگان اسلام را زیر نظر داشتند.

فرماندهان سپاه و ارتش، برای منحرف کردن ذهن دشمن و فراهم آوردن مقدمات عملیات سرنوشت‌ساز والفجر 8، عملیاتی ایذایی را در منطقه ام‌الرصاص طراحی کردند. این عملیات با موفقیت اجرا شد و افزون بر منحرف کردن ذهن دشمن از حاشیه اروندرود، تلفات سنگینی را به نیروهای بعثی وارد کرد. پس از عملیات ام‌الرصاص، همه چیز برای انجام عملیات والفجر8 مهیا بود. نیروهای ایرانی درصدد بودند با انجام این عملیات، بر دو سوی رودخانه اروند مسلط شوند و در نهایت، بندر راهبردی فاو را تصرف کنند و در واقع، راه ارتباطی عراق با خلیج فارس را ببندند.

ساعت 22 روز 20 بهمن‌ماه سال 1364، غواصان بی‌باک و دلاور بسیجی، به آب‌های خروشان اروندرود زدند و از آن عبور کردند تا مسیری برای عبور نیروهای خودی باز کنند. این کار با موفقیت به پایان رسید. غواصان، افزون بر ایجاد مسیر، کار خنثی کردن تله‌های انفجاری را هم برعهده داشتند. مَدّ شبانه و بالا آمدن آب اروندرود، باعث شد شناورهای ایرانی بتوانند بدون برخورد با مین‌های خورشیدی، از میان آب‌های پر تلاطم این رودخانه بگذرند و خود را به آن سوی اروندرود برسانند. لشکر 5 نصر و لشکر عاشورا از سمت راست، لشکر 25 کربلا از محور میانی و لشکرهای ولی‌عصر(عج)، فجر و تیپ المهدی(عج)، پس از عبور از موانع آبی و نیز، موانع ایذایی و میدان‌های مین، خود را به نزدیکی شهر فاو رساندند.

در این میان، لشکر 5 نصر، نخلستان‌های غرب اروندرود را از لوث وجود دشمن پاکسازی کرد و خود را به جاده البهار رساند که فاصله چندانی تا فاو نداشت. لشکر عاشورا نیز، پس از انهدام کامل شناورهای دشمن در اروندرود، اسکله چهارچراغ در غرب رودخانه را فتح کرد و به سرعت خود را به نیروهای لشکر 5 نصر رساند. به این ترتیب، محاصره شمال فاو کامل شد. دیگر لشکرهای حاضر در عملیات نیز، با از میان برداشتن موانع ایذایی، حمله سنگینی را علیه دشمن در جنوب و غرب فاو آغاز کردند. این حملات کوبنده باعث فرار نیروهای عراقی به داخل شهر شد.

عراقی‌ها ناامیدانه به جنگ خیابانی روی آوردند، اما این اقدام نیز فایده‌ای نداشت. ساعاتی بعد، رزمندگان اسلام شهر بندری فاو را به‌طور کامل به تصرف درآوردند و پرچم سه رنگ جمهوری اسلامی ایران را بر فراز مسجد جامع آن برافراشتند. به دنبال این فتح، پایگاه دوم موشکی عراق که از آن برای حمله به کشتی‌ها استفاده می‌کرد نیز، توسط نیروهای سلحشور ایرانی فتح شد. این پیروزی، ضربه سنگینی به رژیم بعثی عراق وارد کرد.

چه مواردی، عملیات والفجر 8 و آزادسازی فاو را در مطالعات تاریخ دفاع مقدس ما تبدیل به یک حلقه محوری می‌سازد؟

اول- اهداف عملیات:

به لحاظ موقعیت جغرافیایی شمال خلیج فارس و منطقه فاو، عملیات والفجر 8 از اهداف سیاسی – نظامی ویژه‌ای برخوردار بود که مهم ترین آن ها عبارت بودند از:

* آزادسازی و تصرف 940 کیلومتر مربع شامل سرزمین خودی در اروندرود 30 کیلومتر مربع - ساحل خلیج فارس در خور عبدالله: 60 کیلومتر مربع- منطقه آبی آزاد شده و تصرف شده در خلیج فارس: 600 کیلومتر مربع- خشکی تصرف شده از دشمن 250 کیلومتر مربع.
* آزادسازی شهر فاو و روستاهای حومه آن تصرف تأسیسات نفتی و پتروشیمی و اسکله های بارگیری آن
* قطع ارتباط عراق با آبهای آزاد جهان
* تصرف سه پایگاه موشکی زمین به دریا و پایگاه نیروی دریایی عراق در قشله
* تسلط بر خور عبدالله و تصرف قسمت متعلق به عراق و آزاد شدن تردد در اروندرود از شمال خور معامر تا دهانه فاو
* امنیت در شمال خلیج فارس و امکان تردد کشتی‌ها به بندر امام خمینی
* نزدیک شدن به شهر بندری ام القصر و تهدید آن
* محاصره اسکله های البکر و الامیه
* هم مرز شدن با کویت
* انهدام و یا تصرف سکوهای پرتاب موشک
* تامین خورموسی و تردد کشتی ها به بندر امام خمینی
* تسلط بر اروندرود
* انسداد راه ورود عراق به خلیج فارس

دوم- بسترها و زمینه‌های وقوع:

پیروز های جمهوری اسلامی با فتح خرمشهر به اوج خود رسید. غرب به منظور فراهم آوردن شرایط مناسب در تحمیل صلح و سازش به جمهوری اسلامی، تلاش اصلی را معطوف بر حفظ صدام کرد. بدین ترتیب از یک سو پافشاری و تصمیم قطعی غرب مبنی بر حفظ صدام و از سوی دیگر، عزم راسخ جمهوری اسلامی جهت حصول به اهداف حقه خود در جنگ و تسلیم نشدن در برابر فشارهای همه جانبه استکبار، به نوعی، حالت نه جنگ، نه صلح را میان طرفین حاکم کرد.

در واقع حفظ صدام و بازداشتن ایران از پافشاری روی آرمان های خود، برقراری موازنه قوا بود. از این رو افزایش و تقویت توانایی های تکنولوژی عراق به ویژه نیروی هوایی، در دستور کار استکبار قرار گرفت و به‌دنبال آن دشمن سعی کرد فضا را به طور مطلق در اختیار بگیرد تا شاید به این وسیله به لحاظ ضعف های متعددی که داشت، صحنه جنگ را از میدان رزم زمینی به آسمان، دریا و شهرها بکشاند.

گذشته از استراتژی غرب و حمایت های همه جانبه علمی و نظیر از رژیم عراق، رژیم بعثی نیز تمامی توان خود را در جهت پشتیبانی و پاسخ گویی به نیازهای جنگ قرار داد. اجتناب از جنگ در زمین مسطح – پس از عملیات های والفجر مقدماتی و والفجر 10 – و در پی آن ابتکار عملیات در هورالهویزه طی دو عملیات بزرگ خیبر و بدر – به خصوص خیبر – موجب انفعال رژیم عراق و ایجاد نگرانی در میان حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی او د، و متقابلا جمهوری اسلامی ایران که ابتکار عمل و برتری سیاسی و نظامی را همچنان در دست داشت، زمینه عملیات بعدی را با استفاده از تجربه عملیات در هور فراهم کرد.

در این میان، عاملی که منجر شد طراحان نظامی در انتخاب منطقه بعدی برای عملیات دقت بیشتری به عمل آورند، این بود که هیچ یک از عملیات های انجام شده پس از فتح خرمشهر دارای نتایجی نبود که قادر باشد برتری تعیین کننده ای را نصیب ایران کند. از این رو، لازم بود حرکت جدیدی در صحنه جنگ انجام شود که با آنچه از اول جنگ تا آن زمان به وقوع پیوسته بود، متفاوت باشد و فرماندهان نظامی عراق نیزاز پیش بینی آن ناتوان باشند. این حرکت، عبور از رودخانه عریضی همچون اروند و تسخیر منطقه مهم شبه جزیره فاو بود.

سوم- آثار و نتایج عملیات:

1- به لحاظ حجم تلفات و خسارات، این عملیات پس از عملیات پیروز بیت المقدس و فتح خرمشهر، گسترده‌ترین جبهه تهاجمی ایران به دشمن متجاوز بعثی محسوب می‌شود. عراق در جریان این عملیات، نزدیک به ۵۲۰۰۰ تن کشته، زخمی و اسیر بر جای گذاشت و بیش از ۷۰ هواپیما و هلی‌کوپتر، ۵۴۰ تانک و نفربر، ۷۵ قبضه توپ، ۵ دستگاه ماشین‌آلات مهندسی و ۲۵۰ خودرو از  ارتش بعص منهدم و ۵۰ دستگاه تانک و نفربر، ۱۴۰ قبضه توپ، ۳۰ دستگاه ماشین‌آلات مهندسی و ۱۸۰ دستگاه خودرو به دست نیروهای ایرانی غنیمت گرفته شد.

2- اهمیت استراتژیک فتح فاو: عبور از اروندرود که ۴۰۰ تا ۱۲۰۰ متر عرض داشته و با جزر و مد چهارمتری خود همواره از خطرناک‌ترین موانع طبیعی منطقه جلوه می‌کرد؛ نه برای دیکتاتور بعث که برای بسیاری از متحدان شرقی و غربی او هم قابل تصور نبود. عبور نیروهای ایران از این مانع، رسیدن به سنگرها و اسکله‌ها و مناطقی که چندی پیش غیرقابل دسترس به نظر میرسید، هیمنه و هژمونی عراق را باردیگر در هم شکست. فاو تصرف شده و بصره در تیررس نیروهای ایران بود. دسترسی به خلیج فارس برای عراق مسدود و بسیاری از سلاح ها و تجهیزات پیشرفته‌اش دربرابر توان و اراده رزمندگان ایران از کار افتاده بود. جنایت استفاده از سلاح‌های شیمیایی در منطقه به دست همان‌ها پروپاگاندای تبلیغاتی خود به چشم و گوش جهانیان رسیده بود. این میان ایران سرافرازتر از همیشه توانست، ساخت پلی به ابهت بعث را تجربه کند، از شهرهای عراق را فتح کرده و ۶۰۰ کیلومتر در خاکش پیشروی کند. تیم غواصی ماهری تدارک دیده و تجهیزات رژیم بعث را ناکارآمد سازد و در نهایت شورای امنیت ملی با آگاهی از میزان اقتدار و توان ایران در جنگ در پی تصویب قطعنامه‌ای باشد تا برای نخستین بار در پیش نویس آن به خواسته‌ای بر حق جمهوری اسلامی هم توجه شده باشد.

3- درخشش نبوغ نظامی و ابتکارات و خلاقیتهای فردی و به فعلیت رسیدن ظرفیت‌های درونی شماری از برجسته ترین فرماندهان دفاع مقدس از جمله سردار شهید محمدحسن قاسمی طوسی که به عنوان مغز متفکر عملیات والفجر 8 شناخته می‌شود و سردار شهید قاسم سلیمانی که در این عملیات مجال ظهور یافت و بویژه نمود چشمگیر مدیریت و فرماندهی این شهید بزرگ در کنار لشکر 41 ثارالله را در این عملیات، اولین فراز از تجلی مدیریت نظامی و راهبردی آن حماسه ساز بزرگ ارزیابی کرده‌اند.

4- قدرت و استحکام حفاظت اطلاعات سپاه و موفقیت راهبرد اطلاعاتی جبهه خودی که در قالب عملیات شناسایی، عملیات فریب دشمن، اتخاذ تاکتیک هایی که مانع از لو رفتن اسرار و اطلاعات عملیاتی می شد، جلوگیری از نفوذ، موفقترین نمونه از برقراری یک آرایش و نظم حفاظتی- اطلاعاتی در جنگ را شکل بخشید.

5- عملیات والفجر 8 روشنترین مصداق هماهنگی و وحدت کامل بین ارتش و سپاه بود که پس از عملیات پیروز فتح المبین و بیت المقدس نظیری نداشت و فقدان وحدت رویه و تمرکز فرماندهی بین این دو رکن دفاعی کشور، کار جنگ را از عملیات رمضان با اختلال و رکودی فرسایشگر مواجه ساخته بود.

6- سطح علم و فناوری و مدیریت استراتژیک در این عملیات به یک معدل ارزشمند و اطمینان بخش دست یافت و توان دفاعی، قابلیت عملیاتی، دسترسی به یک سطح برجسته از حفاظت اطلاعات و عملیات، هوشمندی در مدیریت فن آوری- لجستیک، و قدرت تهاجمی ایران را در منظری جهانی تثبیت کرد.

همچنین خودباوری و شکوفایی اراده‌ها و انگیزه‌ها در مسیر خودکفایی، اعتماد به نفس نیروی خودی را ارتقا بخشید و به دستاوردهایی باورنکردنی منجر شد. از جمله:
* ساخت پل بعثت و سدهای خاکی روی بهمن شیر از توانمندی‌های بسیار بالای مهندسی جنگ حکایت دارد که رزمندگان اسلام دوشادوش برادران جهاد سازندگی به‌طور شبانه‌روزی کارهای مهندسی را انجام می‌دادند.
* ساخت پل بعثت از نصب ۵۰۰۰ لوله در عمق ۱۸ متری اروند به طول ۴۰۰ تا ۱۶۰۰ و به عرض ۱۲ متر در بستر رودخانه نصب شد و سپس جاده خاکی به ارتفاع یک متر برای عبور انواع وسایل سبک و سنگین در طول شبانه روز راه‌اندازی شد و پس از هر بمباران لوله‌ها تعویض و تردد از روی پل امکان‌پذیر بود. علاوه بر پل بعثت ساخت پل‌های خیبری و دبه‌ای برای حمل ونقل وسایل و تردد رزمندگان از کارهای قابل توجه مهندسی جنگ بود.

- پیشرفت در آموزش عمومی و تخصصی به رزمندگان و تجربه های جدید ناشی از تغییر جغرافیای نظامی از جنگ‌های آبی- خاکی در آب های راکد هور به منطقه اروند و آشنایی با شنا، قایقرانی و نبردهای تن به تن.

چه عواملی پیروزی ما را در والفجر 8 تسریع کرد؟

1- غافل‌گیر شدن دشمن و عدم آمادگی آن
2- ضعف اطلاعاتی دشمن
3- عملیات پشتیبانی از ام الرصا ص، شلمچه و محورهای دیگر
4- اتخاذ تاکتیک‌های ویژه، خصوصاً به هنگام عبور از رودخانه اروند
5- موقعیت زمین منطقه که امکان مانور مناسب را از دشمن سلب می‌کرد
6- امکان استفاده مناسب از آتش خودی
7- سیستم نسبتاً مناسب پدافند هوایی
8- وسعت نسبتاً مناسب منطقه
9- پشتیبانی بیشتر دولت و مردم نسبت به گذشته در فراهم آودن امکانات و نیرو
10- اقدامات مهندسی
11- آموزش و سازماندهی مناسب نیروها
12- اقدامات پیش‌گیرانه در مقابل تک‌های شیمیایی دشمن
13- استفاده مناسب از نیروی هوایی و هوانیروز
14- به کارگیری سلاح‌های ضدزره

جمع بندی دستاوردهای نظامی- دفاعی والفجر 8 و فتح فاو

فتح فاو در عملیات والفجر ۸ برای جهانیان باورکردنی نبود. عبور از اروند و مقابله با دشمن که درسنگرهای مطمئن به انتظار نشسته است غیرقابل باور بود و پس از فتح فاو رسانه‌های بیگانه به نفع رژیم صدام تبلیغات واهی کردند. با دعوت از تمام خبرنگاران برای بازدید از فاو و حضور این خبرنگاران در فاو، منطقه عملیاتی والفجر ۸ که مصادف با ددمنشی‌های صدام در استفاده از سلاح‌های شیمیایی بر علیه رزمندگان اسلام بود، تمام تبلیغات دشمن را نقش بر آب کرد و تمام خبرنگاران از نزدیک شاهد سقوط شهر فاو توسط رزمندگان اسلام بودند.

این فتح که منجر به تصرف یک منطقه نفت خیز و یک گلوگاه ارتباطی- مواصلاتی بین عراق و کویت(جزیره بوبیان) شد، فضایی از شور و امید و تحرک را در جبهه ها پس از مدتها عدم پیشروی و رکود حاکم کرد و از بعد بین المللی نیز برگ برنده ای برای جمهوری اسلامی محسوب شد.

در داخل کشور، این پیروزی که توسط ریاست مجلس و فرماندهی عالی جنگ، مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در راهپیمایی بیست و دوم بهمن 1364 به مردم اعلام شد، تاثیر عظیمی در آمادگی عمومی برای ادامه جنگ و تجدید روحیه مقاومت جمعی بجا نهاد بطوری که اعزام صدهزارنفری سپاه محمد در همان روزها، صحنه هایی شورانگیز، غرورآفرین و حماسی از همدلی عمومی در حمایت از جبهه ها و پیوستن به کاروان نور را رقم زد.

به دنبال تحولات جدید و تغییر توازن به سود ایران، شورای امنیت سازمان ملل در سوم اسفند ماه ۱۳۶۴ به تهیه پیش‌نویس و صدور یک بیانیه مهم اقدام کرد ولی این پیش‌نویس با مخالفت آمریکا و فرانسه روبرو شد. سرانجام پیروزی‌های به دست آمده در عملیات والفجر ۸ و نیز اقدامات دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران منجر به آن شد که شورای امنیت در پیش‌نویس اولیه قطعنامه بعدی گامی به سوی خواست‌های به حق ایران بردارد.