به گزارش خبرنگار سیاسی «حیات»؛ هفتاد سال از کودتای انگلیسی_آمریکایی ۲۸ مرداد که مأموران مخفی و سران این دو کشور به عملیات «آژاکس» می شناسند می گذرد. کودتای ۲۸ مرداد از وقایع تاریخی مهم دوره معاصر است که نقش زیادی در تغییر حوادث بعد از خود داشت. با شکل‌گیری کودتای ۲۸ مرداد، استقلال سیاسی که مصدق سال‌ها با تلاش سیاسی خود به دست آورده بود، از بین رفت. بعد از ملی شدن صنعت نفتِ ایران، انگلیس و آمریکا، در چند جبهه علیه دولت ملی مصدق می‌جنگیدند، مذاکره رو در رو، پیگیری قضایی در دادگاه‌های بین المللی و البته دسیسه داخلی و سرانجام تخریب وجهه مصدق و مردم ایران در رسانه هایشان.
عامل اجرای کودتای ۲۸ مرداد در ایران، سازمان سیا بود این سازمان در گزارشی، اجرای طرح کودتا را شدنی دانست و زاهدی را به‌عنوان فردی شجاع و وفادار به آمریکا، بهترین جانشین برای مصدق معرفی کرد. البته باید تاکید کرد که انگلیس به‌دنبال این بود که از طریق طراحی کودتا با کنار گذاشتن مصدق، به اهداف خود دست یابد، اما به‌تنهایی نمی‌توانست او را کنار بگذارد به همین دلیل چندین بار با آمریکا وارد مذاکرده شد تا نظر این کشوررا به خود جلب کند، اما هر بار شکست می خورد تا اینکه با روی کار آمدن آیزنهاور در پاییز ۱۳۳۱، انگلستان توانست دولت آمریکا را نیز با خود همراه کند.
انگلیس و آمریکا برای اجرای کودتا در ایران، عناصر و هوادارانی از جمله بازاریان یا اوباشی چون شعبان بی‌مخ که از آنها با تعبیر شبکه هواداران یاد می‌شود داشتند.
نقش شعبون بی مخ در کودتا
شعبان جعفری معروف به شعبون بی‌مخ یکی از نام‌های جنجالی تاریخ معاصر ایران و از بازیگران اصلی کودتای ۲۸ مرداد بود. وی زورخانه‌دار و باستانی‌کار ایرانی بود که بیشتر به خاطر حضورش در حرکات سیاسی به خصوص در کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ شهرت داشت. شعبان جعفری در میان لات‌ها و محله‌گردان‌های آن زمان به شعبون بی‌مخ و شعبان درخونگاه شهرت داشت.
در پی کودتای ۲۸ مرداد، وی نقش دست اوّلی در پیروزی خیابانی طرفداران شاه و ارتش در مقابل نیروهای چپ و ملّی طرفدار مصدّق بازی کرد. در این میان برخی اسناد نشان می‌دهد که وی در کودتای ۲۸ مرداد از دولت‌های انگلیس و آمریکا برای سرنگونی دولت محمد مصدق و حمایت از محمدرضا شاه پهلوی پول گرفته است. نکته جالب اینجاست که وی در سن هشتاد و پنج سالگی و در روز ۲۸ مرداد ۱۳۸۵ (سالگرد کودتای ۲۸ مرداد) در بیمارستانی در شهر سنتا مونیکا، کالیفرنیا واقع در ایالات متحده آمریکا درگذشت.
کودتا قرار بود در ۲۵ مرداد انجام شود؛ طرح کودتا در این روز شکست خورد؛ اما طراحان کودتا از پای ننشستند و کودتای ۲۸ مرداد را رقم زدند، با در دست گرفتن ابتکار عمل توسط نیروهای ارتشی طرفدار مصدق در ۲۵ مرداد، کودتا در ۲۸ مرداد رخ داد. برای طرح نهایی کودتا، سرلشکر زاهدی یک دبیرخانه نظامی مشخص کرد و یک افسر را با تایید دو دولت خارجی، در راس آن قرار داد. قرار بر این بود که قبل از کودتای ۲۸ مرداد، ارتش، مصدق و یاران او که اغلب از حزب توده بودند و تعداد آنها ۱۰۰ نفر بود را دستگیر کنند و بعد از آن، ارتش شهربانی و ژاندارمری و مراکز رادیو و مخابرات و... را تصرف کند.
روزولت یک ماه پیش از کودتای ۲۸ مرداد به تهران آمد تا رضایت محمدرضا پهلوی را برای عزل مصدق جلب کند. او شاه را تهدید به امضای طرح کودتا کرد و محمدرضا شاه آن را امضا کرد. محمدرضاشاه فرمان عزل مصدق و نخست‌وزیری زاهدی را امضا کرد.
در فاصله روزهای ۲۵ تا ۲۸ مرداد، همه می دانستند که کودتای خونینی در راه است. مصدق هم کاملاً از این مسئله آگاه بود، ولی حتی آماده باش معمولی هم به نیروهای طرفدار خود نداد و ستاد ارتش او نیز کوچک ترین مقاومتی در برابر کودتاچیان نشان نداد. وی با آنکه می توانست با به راه انداختن تظاهرات مردمی، قدرت خود را به مخالفان نشان دهد، چنین نکرد و هرگونه تظاهراتی را ممنوع اعلام کرد. وی همچنین از مستقر ساختن نیروهای امنیتی برای متوقف ساختن آشوبگران که به ایجاد هرج و مرج در تهران دست زده بودند، خودداری کرد.
آیت الله کاشانی در روز ۲۷ مرداد، نامه ای به دکتر محمد مصدق نوشت و در آن، حتمی بودن وقوع کودتا را به دست ژنرال زاهدی مطرح کرد و با پیشنهاد مذاکره برای مبارزه مشترک، دو تن از یارانش را نزد مصدق فرستاد. در کمال شگفتی، دکتر مصدق پیشنهاد آیت الله کاشانی را رد کرد و در پاسخ چنین نوشت: «اینجانب مستظهر به پشتیبانی ملت ایران هستم.» مصدق می توانست با صدور اعلامیه ای مشترک، همان روز، مردم را به مبارزه با کودتا فراخواند و به همه مسئولان نظامی هشدار دهد. بی شک، پخش پیام مشترک رادیویی از سوی دو رهبر مذهبی و سیاسی، حتی در صبح روز کودتا کافی بود تا آن نقشه شوم اجرا نشود.
روز کودتا
حدود ساعت هشت صبح روز ۲۸ مرداد، جمعیتی در حدود سه هزار نفر مسلح به چماق و چوب دستی، از جنوب شهر تهران، تظاهراتی را بر ضد مصدق و به سود محمدرضا شاه آغاز کردند. آنها در خیابان ها حرکت می کردند و فریاد می زدند: «جاوید شاه، مرگ بر مصدق خائن».
همانطور که قبلا هم اشاره کردیم بیشتر این افراد برای این کار پول گرفته بودند. در میان آنان، عده زیادی افراد بی کار و چاقوکشان سرشناس وجود داشتند. بخشی از این جمعیت وارد بازار شدند و تهدید کردند که مغازه ها را غارت خواهند کرد. در نتیجه، بازار خیلی زود بسته شد. در این هنگام، شمار زیادی کامیون و اتوبوس که از صبح زود اجاره شده بود، وارد صحنه شدند و به حمل و نقل تظاهرکنندگان پرداختند. ماشین ها در شهر به راه افتادند و افرادی که در آن بودند، با فریاد شعار می دادند و جنگ روانی را آغاز کردند که به سود شاه شد. هنگام ظهر تردیدی باقی نماند که دولت مصدق سقوط کرده است.
انگلیس و آمریکا با اجرای کودتای ۲۸ مرداد توانستند جای پای رقیب خود یعنی شوروی را در ایران از بین ببرند. پس از کودتا، حزب توده و جبهه ملی ار بین رفتند که نبود این‌دو جبهه به‌نوعی موازنه سیاسی ایران آن‌زمان را به هم زد. کودتای ۲۸ مرداد تاثیری بسیار فراتر از یک انتقال قدرت بر سرنوشت ایرانیان گذاشت. در روز ۲۸ مرداد ۳۲، کار نخست‌وزیری مصدق به پایان رسید، اما ماجرای ۲۸ مرداد، هیچ گاه تا امروز، برای ایرانیان به پایان واقعی نرسیده است.
پس از کودتای ۲۸ مرداد، مصدق به محاکمه کشیده شد و او را به روستای احمدآباد تبعید کردند و سرانجام در غربت وتنهایی درگذشت. دشمنی محمدرضا شاه با مصدق پس از مرگ وی ادامه داشت، به نحوی که اجازه خاکسپاری اش در کنار شهدای ۳۰ تیر طبق وصیت ش صادر نشد و وی در منزل شخصی اش در احمدآباد به خاک سپرده شد. اگرچه کودتا سبب به نتیجه نرسیدن خواسته های مصدق و همراهانش شد ولی نهضت ملی کردن صنعت نفت و کوتای ۳۲ نقش بسزایی در رخدادهای دهه‌های پس از آن داشته است.
یک روز پس از کودتا یعنی روز ۲۹ مرداد، رژیم استبداد با اعمال وحشت و ترور در سراسر کشور و سرکوب نهضت و دستگیری آزادی خواهان، نفس ها را در سینه حبس کرد. پست های مهم مملکتی به دست عوامل کودتا سپرده شد و عوامل اصلی کودتا در ارتش ترفیع درجه گرفتند. مطبوعات زیر سانسور دولت رفت و سازمان پلیس مخفی با عنوان ساواک ایجاد شد. استعمار نیز به وسیله شاه دست نشانده، سلطه خود را در ایران استوار و در ۲۵ سال پس از کودتا، نفت ملی شده ایران را به بهای ارزانی غارت کرد.
گزارش: صفورا طالب زاده
نظر شما