به گزارش گروه اقتصادی حیات؛ طبق تازه ترین آمارهای مرکز آمار، ضریب جینی در سال گذشته کاهش یافته که به معنی کاهش نابرابری ها در جامعه است. از آن جایی که در سال  های گذشته و در دو مرحله افزایش یارانه ها، این ضریب نیز کاهش یافته بود، به احتمال زیاد، این بار هم دلیل بهبود توزیع درآمدها همین موضوع است. اما در این میان، مسئله مهم، ادامه ماجراست. تجربه سال های قبل حاکی از بازگشت ضریب جینی به روند صعودی است. چرا که با تورم، ارزش یارانه ها کم می شود. اما به نظر می رسد این بار، با توجه به 4 واقعیت درخصوص اصلاحات اقتصادی و همچنین در نظر گرفتن شروطی، وضعیت فرق می کند.

داده های مثبت مرکز آمار از بهبود توزیع درآمد در 1401 

دو روز قبل مرکز آمار، داده های مربوط به هزینه درآمد خانوارها را به روزرسانی کرد که شامل نتایج این گزارش برای سال 1401 بود. یکی از نقاط امیدوارکننده این گزارش، بهبود توزیع درآمد در سال گذشته است. در این راستا مشاهده می شود شاخص ضریب جینی به عنوان یکی از مهم ترین شاخص های برآورد نابرابری برای دومین سال پیاپی کاهش یافته که به معنای کاهش نابرابری اقتصادی است. از سوی دیگر نسبت هزینه کرد دهک دهم به اول که یکی دیگر از شاخص های سنجش نابرابری است نیز نشان می دهد که این رقم از بیش از 12 برابر در سال 1400، به بیش از 11 برابر در سال 1401 کاهش یافته است. در نتیجه باید گفت دولت سیزدهم تا این جای کار در بهبود توزیع درآمد در جامعه عملکرد مثبتی داشته است.

2 نگرانی درباره ضریب جینی

 با این حال، به نظر می رسد دو دغدغه درباره وضعیت نابرابری درآمدی در جامعه وجود دارد.

1-بدتر شدن وضعیت نابرابری در روستاها: طبق آمارهای مرکز آمار ایران، نابرابری در روستاها برخلاف شهرها و نیز کل کشور، در سال 1401 افزایش یافته است. اگر چه هم اکنون بیشتر جمعیت کشور را شهرنشین ها تشکیل داده اند، با این حال، این سوال مطرح می شود که چرا با توجه به رویکردهای حمایتی دولت در قبال اقشار ضعیف اقتصادی از جمله روستاییان، نابرابری در این بخش افزایش یافته است؟

2-بیم تکرار روندهای گذشته در بازگشت نابرابری به روند صعودی: تجربه ادوار گذشته توزیع یارانه ها نشان می دهد تقریباً در سال یا یک سال بعد از افزایش یارانه، بهبود توزیع درآمدها اتفاق افتاده است. بر این اساس شاخص ضریب جینی در سال های 90 و 98 روند کاهشی به خود گرفت، اما با  این حال پس از یک یا چند سال، مجدد این شاخص به روند صعودی بازگشته است.

با این توضیح، یک احتمال قوی برای کاهش نابرابری در سال 1401 نیز، افزایش یارانه ها در آن سال است. اقدامی که در پی حذف ارز 4200، مردمی سازی یارانه ها و تخصیص یارانه های 400 و 300 هزار تومانی به ترتیب به دهک های یک تا 3 و 4 تا 9 رخ داد. با وجود این ،هم اینک نیز این دغدغه وجود دارد که مجدد پس از یک دوره زمانی شاهد بازگشت نابرابری به روند صعودی خواهیم بود؟ ادامه این گزارش را حول پاسخ به این سوال پی خواهیم گرفت.

اصلاحات یارانه ای ،ترمزی بر تکرار روندهای گذشته

در پاسخ به مسئله دوم مطرح شده در بخش قبل، باید گفت که به نظر می رسد این بار، ماجرا تا حدی با گذشته متفاوت است. این موضوع با توجه به تغییراتی که در ساختار اقتصاد کشور ایجاد شده و با فرض ادامه تغییرات مثبت بیشتر قابل توضیح است.  

1-چشم انداز کاهشی تورم: نرخ تورم هم اینک (با رقم 47.5 درصد) بالاست و شرایط برای اقشار کم برخوردارتر با توجه به مزمن بودن تورم، به طور محسوسی سخت است. با این حال، باید توجه داشت که بهبود ضریب جینی در همین شرایط رخ داده است. به علاوه این که هم اینک چشم انداز مثبتی از کاهش تورم هم وجود دارد. این چشم انداز با توجه به داده های واقعی از کنترل روند نقدینگی و بازار غیررسمی ارز تاکنون ترسیم می شود. با این اوصاف از آن جایی که کاهش نرخ تورم، بیش از همه به نفع اقشار کم درآمد است، می توان گفت در صورت تحقق چشم انداز تورم، امکان بهبود ضریب جینی از این مسیر نیز وجود دارد.

نکته قابل ذکر دیگر در این جا این است که یک دلیل عمده بازگشت ضریب جینی به مسیر صعودی، از بین رفتن قدرت خرید افزایش یارانه ها از طریق همین تورم بوده است.

2-توسعه یارانه کالایی به جای نقدی: همان طور که گفته شد، در سال های گذشته با توزیع نقدی یارانه ها، امکان آب رفتن آن با آتش تورم وجود داشت. با این حال در تغییرات جدیدی که به تازگی شاهد آن هستیم و اجرای کالابرگ الکترونیک، خانوارها امکان خرید کالاهای اساسی با نرخ های سال قبل را پیدا کرده اند و اثر تورم بر این کالاها خنثی شده است. در نتیجه باید گفت که ادامه این مسیر نیز می تواند به حفظ قدرت خرید خانوارها و کاهش نابرابری در جامعه کمک کند.

3-پررنگ تر شدن تبعیض یارانه ای بین دهک ها: یکی از انتقادات مهم به توزیع یارانه ها در سال های قبل، توزیع یکسان یارانه بین همه اقشار بوده است. با این حال در رویه جدید، همان طور که گفته شد اولاً یارانه نقدی دهک های یک تا 3 با سایر دهک ها متفاوت است. ثانیاً طرح افزایش اعتبار در قالب کالابرگ الکترونیک برای دهک های یک تا 3 نیز درحال اجراست و این اقشار با صرف نیمی از یارانه نقدی خود، امکان افزایش اعتبار خرید کالابرگی به میزان 120 هزار تومان را خواهند داشت و اعتبار یارانه ای آن ها به ماهانه 520 هزار تومان خواهد رسید. در نتیجه باید گفت ادامه روند تبعیض مثبت یارانه ای نیز به بهبود نابرابری در جامعه کمک خواهد کرد.

4-امکان پذیر شدن اصلاحات در دهک بندی: بررسی خبرها نشان می دهد که تغییرات دهک بندی افراد برخلاف دوره های قبل در حال اجراست و به عنوان مثال جدیدترین دور دهک بندی خانوارها قرار است در ماه های آینده انجام شود. این موضوع نیز نکته مثبتی در ادامه روند بهبود نابرابری هاست و موجب می شود تا یارانه به افرادی که مستحق آن نیستند، تعلق نگیرد و از این مسیر، نابرابری هم امکان بهبود بیشتر بیابد.