به گزارش خبرنگار سیاسی حیات؛ همزمان با پایان گرفتن جنگ جهانی دوم و استقرار صلح، ۲ ابرقدرت امریکا و شوروی در اروپا، آسیا، آفریقا و حتی در سازمان ملل متحد رویاروی یکدیگر قرار گرفتند. از این رقابت می‌بایست ۲ بلوک سیاسی- نظامی یکی در شرق به رهبری مسکو و دیگری در غرب به رهبری واشنگتن پدید می‌آمد. به این ترتیب جهان درگیر جنگ سردی شد که پیامدهای وخیمی به همراه داشت. نادیده گرفتن منافع ملل محروم و رعایت نکردن حقوق کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه، موجب ظهور نهضت‌های آزادی‌خواهانه و رشد تشکیلات و سازمان‌های استقلال‌طلبانه شد. موج مبارزات ضد استعماری و رهایی‌بخش قبل از همه، آسیا و خاورمیانه را در بر گرفت و سپس به آفریقا کشیده شد. به این ترتیب فکر تشکیل کنفرانسی متشکل از کشورهای آسیایی و آفریقایی به وجود آمد که پس از یک رشته تحولات موجب پیدایش «جنبش عدم تعهد» شد. عدم تعهد یا «عدم وابستگی»، سیاست رهبران کشورهایی شد که صرف‌نظر از نظام‌ها و ایدئولوژی‌های متفاوت، هدف و آرمان مشترکی را دنبال می‌کردند. در واقع جنبش عدم تعهد در دوران جنگ سرد توسط جمعی از کشورهای تازه استقلال یافته جهان سوم با هدف مبارزه با هر نوع استعمار، استثمار و امپریالیسم ایجاد شد. این جنبش با تکیه بر استراتژی عدم تعهد مقابله با زیاده طلبی های قدرت‌های بزرگ، استقرار صلح جهانی را پی گرفت و به دنبال حاکم ساختن ترتیبات عادلانه تری بر نظام بین الملل است. ۲۹ فروردین ۱۳۴۰ نخستین کنفرانس جنبش غیرمتعهدها در بلگراد برگزار شد.
اجلاس سران بالاترین و عالی‌ترین گردهمایی جنبش عدم تعهد به شمار می‌آید که معمولاً هر سه سال یک بار در پایتخت یکی از کشورهای عضو برگزار می‌شود و از آن پس کشور میزبان ریاست جنبش را برعهده می‌گیرد. ایران از ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴ خورشیدی ریاست دوره‌ای جنبش عدم تعهد را بر عهده داشت. شانزدهمین اجلاس غیرمتعهدها از ۵ تا ۱۰ شهریور ۱۳۹۱ خورشیدی با حضور ۲۴ رییس‌جمهوری و هشت نخست‌وزیر و سه پادشاه در بالاترین سطح، ۹ معاون رییس‌جمهوری و ۸۰ وزیر و ۲ رییس‌مجلس و ۹ فرستاده ویژه از ۱۰۰ کشور از مجموع۱۲۰ کشور عضو این جنبش در تهران برگزار شد.
جنبش عدم تعهد(Non-Aligned Movement) که به اختصار به آن نم (NAM) نیز گفته می شود، دارای ساختار اداری مانند دیگر سازمان های معمول و چندان دارای سلسله مراتب منطقی و حساب شده نیست و همه کشورهای عضو فارغ از اندازه و اهمیت خود از این فرصت برخوردارند تا در تصمیم سازی و سیاست گذاری های جهانی نقش ایفا کنند. تصمیم‌گیری در تمام اجلاس ها و نشست های جنبش عدم‌تعهد براساس اجماع کشورهای عضو است. البته از آنجا که جنبش عدم تعهد فاقد دبیرخانه، مقر دائم و کادر ثابت است، برحسب نوع اجلاس، کشور میزبان به تدارک وسایل و ابزار کار مورد نیاز می پردازد و چنانچه کمبودی در امر خدمات باشد، کشورهای دیگر عضو کمک‌های لازم را در اختیار کشور میزبان قرار می‌دهند. تهیه اسناد نیز وظیفه کشور میزبان است که باید با مشورت گسترده با دیگر اعضا صورت گیرد. کشور میزبان باید تلاش کند تا پیش‌نویس اسناد مربوط به اجلاس را هرچه سریع و حداقل یک ماه قبل از برگزاری اجلاس تهیه و توزیع کند.
بر اساس این گزارش جنبش عدم تعهد در سال ۱۹۶۱ در بلگراد پس از "کنفرانس باندونگ "در اوج جنگ سرد میان اتحاد جماهیر شوروی از یک طرف و ایالات متحده آمریکا با حضور کشورهایی که به هیچ یک از این دو بلوک (آمریکا و شوروی) وابستگی و تعهدی نداشته شکل گرفت و جمهوری اسلامی ایران نیز در ۱۸ خرداد ۱۳۵۸ پس از خروج از پیمان نظامی بغداد (پیمان سنتو) به طور رسمی به این جنبش پیوست.
جمهوری اسلامی ایران و جنبش عدم تعهد
ایران به دلیل پیوستن رژیم پهلوی به پیمان نظامی بغداد نتوانست در نخستین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد (بلگراد ۱۹۶۱) حضور یابد و از آن تاریخ به بعد نیز مسئله عضویت ایران در این جنبش مطرح نشد.
در سال ۱۳۵۷، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در ششمین نشست سران جنبش عدم تعهد در هاوانا، ایران به عضویت این سازمان درآمد. جمهوری اسلامی ایران براساس آموزه های اصلی معمار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره)، یعنی دکترین نه شرقی نه غربی که به اندیشه عدم تعهد نزدیک است، ترجیح می دهد این جنبش با حفظ استقلال عملی و پویایی موضع گیری، به بازنگری در متن معادلات جهانی مبادرت ورزد. این، فصل مشترک مواضع و سخنرانی های مسئولان ایران در نشست های متعدد سران و وزیران خارجه کشورمان از سال ۱۳۵۷ تاکنون بوده است.
شاید بتوان گفت جنبش عدم تعهد یکی از مفیدترین سازمان های بین المللی است که ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عضویت آن درآمده است. پس از تثبیت اوضاع سیاسی کشور از سال ۱۳۶۰، ایران بر حضور خود در این جنبش افزود و این جنبش نیز متقابلا اقدامات مثبتی به سود ایران انجام داد که از آن جمله می توان به تلاش برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق، محکوم کردن حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در تیر ۱۳۶۷، حمایت از اجرای قطعنامه ۵۹۸ و سایر موضع گیری هایی که با سیاست های جمهوری اسلامی ایران انطباق داشته اند، اشاره کرد.
نشست وزرای خارجه جنبش عدم تعهد با عنوان «جنبش عدم تعهد؛ متحد و استوار در مواجهه با چالش‌های نوظهور» روز چهارشنبه _چهادرهم تیرماه_ با سخنرانی الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان آغاز شد و به مدت دو روز ادامه خواهد داشت. در همین چارچوب شب گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در راس هیاتی سیاسی به منظور حضور در این اجلاس به جمهوری آذربایجان سفر کرد.
طبق برنامه‌ریزی های انجام شده وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در نشست وزیران امور خارجه این جنبش شرکت و سخنرانی خواهد داشت.
در همین راستا حسین امیرعبداللهیان سه‌شنبه شب پس از ورود به باکو در صفحه توییتر خود در تشریح اهدافش از این سفر نوشت : «برای شرکت در اجلاس وزرای امور خارجه جنبش عدم تعهد سفر کردم، جنبش عدم تعهد با توجه به تنوع کشورهای عضو، یک ظرفیت ویژه در تقویت چندجانبه‌گرایی و هم‌اندیشی برای حل چالش‌های جدید جهانی است. همچنین این سفر فرصتی برای پیگیری و توسعه سیاست همسایگی در منطقه خواهد بود.»
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران همچنین در حاشیه این اجلاس، قرار است در نشست‌هایی از جمله نشست کمیته فلسطین جنبش عدم تعهد و نشست گروه دوستان منشور شرکت کند.
با برگزاری نشست باکو به عنوان آخرین نشست عالی جنبش عدم تعهد در دوره ریاست آذربایجان، شرایط برای برگزاری نشست سران جنبش در "کامپالا " به منظور انتقال ریاست جنبش عدم تعهد به اوگاندا فراهم خواهد شد و بدین ترتیب کشور آفریقایی اوگاندا ریاست آتی جنبش عدم تعهد را از اوایل ژانویه ۲۰۲۴ به مدت سه سال عهده دار خواهد شد.
در حاشیه اجلاس قرار است امیرعبداللهیان با برخی از همتایان خود و معاونان وزرای خارجه از کشورهای فلسطین، سوریه، ازبکستان، اوگاندا، ترکیه، سومالی، بنگلادش، بورکینافاسو، اتیوپی، اندونزی، تونس، آفریقای جنوبی، هند همچنین جیحون بایرام‌اف، وزیر خارجه جمهوری آذربایجان دیدار و گفت‌وگو کند. سخنرانی تاتیانا والووایا، مدیر دفتر سازمان ملل متحد در ژنو به نمایندگی از دبیرکل سازمان ملل متحد ادامه برنامه امروز اجلاس خواهد بود.
سازمان‌های ناظر
۱ - اتحادیه آفریقا
۲ - سازمان همبستگی مردمی آفریقا - آسیا
۳ - دبیرخانه همسود
۴ - جبهه آزادیبخش ملی سوسیالیست کاناک
۵ - اتحادیه عرب
۶ - جنبش استقلال ملی هوستوسیان
۷ - سازمان همکاری اسلامی
۸ - سازمان ملل
۹ - سازمان بین‌الدولی کشورهای در حال توسعه
۱۰ - شورای صلح جهانی
اعضاء جنبش عدم تعهد
۱ - افغانستان
۲ - الجزایر
۳ - آنگولا
۴ - آنتیگویا و باربادو
۵ - آذربایجان
۶ - باهاماس
۷ - بحرین
۸ - بنگلادش
۹ - باربادوس
۱۰ - بلاروس
۱۱ - بلیز
۱۲ - بوتان
۱۳ - بنین
۱۴ - بولیوی
۱۵ - بوتسووانا
۱۶ - برمه
۱۷ - برونئی
۱۸ - بورکینافاسو
۱۹ - بروندی
۲۰ - کامبوج
۲۱ - کامرون
۲۲ - کیپورد
۲۳ - آفریقای مرکزی
۲۴ - چاد
۲۵ - شیلی
۲۶ - کلمبیا
۲۷ - کومور
۲۸ - کنگو
۲۹ - ساحل عاج
۳۰ - کوبا
۳۱ - دمکراتیک کنگو
۳۲ - جیبوتی
۳۳ - دومینک
۳۴ - جمهوری دومینیکن
۳۵ - اکوادور
۳۶ - مصر
۳۷ - زیمبابوه
۳۸ - گینه استوایی
۳۹ - یمن
۴۰ - اریتره
۴۱ - اتیوپی
۴۲ - فیجی
۴۳ - گابن
۴۴ - گامبیا
۴۵ - غنا
۴۶ - گرانادا
۴۷ - گواتمالا
۴۸ - گینه
۴۹ - گینه بیسائو
۵۰ - گویان
۵۱ - هائیتی
۵۲ - هندوراس
۵۳ - هند
۵۴ - اندونزی
۵۵ - ایران
۵۶ - عراق
۵۷ - جامائیکا
۵۸ - اردن
۵۹ - کنیا
۶۰ - کره‌شمالی
۶۱ - کویت
۶۲ - لائوس
۶۳ - لبنان
۶۴ - لسوتو
۶۵ - لیبریا
۶۶ - لیبی
۶۷ - ماداگاسکار
۶۸ - مالاوی
۶۹ - مالزی
۷۰ - مالدیو
۷۱ - مالی
۷۲ - موریس
۷۳ - موریتانی
۷۴ - مراکش
۷۵ - موزامبیک
۷۶ - مغولستان
۷۷ - نامیبیا
۷۸ - زامبیا
۷۹ - نپال
۸۰ - نیکاراگوئه
۸۱ - نیجر
۸۲ - نیجریه
۸۳ - عمان
۸۴ - پاکستان
۸۵ - فلسطین
۸۶ - پاناما
۸۷ - گینه نو
۸۸ - پرو
۸۹ - فیلیپین
۹۰ - قطر
۹۱ - رواندا
۹۲ - سنت لوئیس
۹۳ - سنت کیتس
۹۴ - سنت وینسنت
۹۵ - سائو تومه و پرینسی
۹۶ - عربستان
۹۷ - سنگال
۹۸ - سیشل
۹۹ - سیرالئون
۱۰۰ - سنگاپور
۱۰۱ - سومالی
۱۰۲ - آفریقای جنوبی
۱۰۳ - سریلانکا
۱۰۴ - سودان
۱۰۵ - سورینام
۱۰۶ - سوازیلند
۱۰۷ - سوریه
۱۰۸ - تانزانیا
۱۰۹ - تایلند
۱۱۰ - تیمور شرقی
۱۱۱ - توگو
۱۱۲ - ترینیداد و توباگو
۱۱۳ - تونس
۱۱۴ - ترکمنستان
۱۱۵ - اوگاندا
۱۱۶ - امارات
۱۱۷ - ازبکستان
۱۱۸ - وانواتو
۱۱۹ - ونزوئلا
۱۲۰ - ویتنام
کشورهای ناظر
۱ - آرژانتین
۲ - ارمنستان
۳ - بوسنی و هرزگوین
۴ - برزیل
۵ - چین
۶ - کاستاریکا
۷ - کرواسی
۸ - قبرس
۹ - السالوادور
۱۰ - قزاقستان
۱۱ - قرقیزستان
۱۲ - مونته‌نگرو
۱۳ - مکزیک
۱۴ - هلند
۱۵ - پاراگوئه
۱۶ - لهستان
۱۷ - روسیه
۱۸ - صربستان
۱۹ - تاجیکستان
۲۰ - اوکراین
۲۱ - اروگوئه
اعضای سابق
۱ - آرژانتین
۲ - قبرس
۳ - مالت
۴ - یوگسلاوی
رویه عضویت در جنبش عدم‌تعهد
رئیس کشور یا دولت یا وزیر خارجه کشور نامزد عضویت، درخواست مکتوب خود را به رئیس دوره‌ای جنبش عدم‌تعهد ارائه می‌دهد و او نیز این درخواست را بین کشورهای عضو جنبش قبل از نشست سران یا وزرای خارجه برای اتخاذ تصمیم توزیع می‌کند. دفتر هماهنگی جنبش در نیویورک این درخواست را بررسی و درصورت عدم‌مخالفت، الحاق کشور متقاضی را به اجلاس سران یا وزرای خارجه توصیه می‌کند.
این جنبش موفقیت‌های زیادی بدست آورد و نقشی اساسی در تاکید بر هویت مستقل کشورهای عضو و نقشی مثبت در تصمیم‌گیری این کشورهای آزاد شده از استعمار ایفا کرد. جنبش غیرمتعهدها در دوران جنگ تحمیلی عراق برضد ایران، صرف‌نظر از اعزام هیئت‌های متعدد و اقداماتی از این قبیل، برخوردی بنیادی و اساسی انجام نداد. مهم‌ترین فعالیت‌های اعضای جنبش به‌رغم تلاش گسترده جمهوری اسلامی برای شناساندن متجاوز، برگزاری نشست‌های گوناگون، میانجیگری و محکوم کردن اصل جنگ و امیدواری به پایان، در حد صدور بیانیه بود.
گزارش: صفورا طالب زاده
نظر شما