به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات؛ در سال های اخیر فیلمسازی در حوزه دفاع مقدس از موضوعی یگانه و درخشان به مقوله ای بی فروغ تبدیل شده است که این مسئله پرداخت به برهه ای از تاریخ ایران و رشادت های مردم سرزمینمان را تحت الشعاع قرار داده است به نحوی که نسل جدید کمترین آشنایی با مفهوم «ایثار»، «شهادت»، «مقاومت را دارد. در این راستا نشستی با عبدالله باکیده کارگردان سینما و تلویزیون داشتیم که در ادامه آمده است.

چرا از اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 به بعد دیگر در حوزه دفاع مقدس کارهای قوی در سینمای ایران نداریم؟

فیلمسازی در حوزه دفاع مقدس شرایط خاص خود را دارد. یک زمانی هر فردی که می‌خواست اثری در این زمینه تولید کند، همه ارگانها در خدمت او برای ساخت این اثر بودند. به مرور زمان برای اینکه جنگ نظامی تمام شد و جنگ تفکری و فرهنگی شکل گرفت، سینمای دفاع مقدس نیز رنگ و رویی دیگر گرفت. در واقع فیلم‌هایی که عملیات های نظامی در آن بود رنگ دیگری به خود گرفت و به عملیات فرهنگی نزدیک شد.

ما سینمای دفاع مقدس را یکبار آزموده بودیم و در روال زمان شرایط ساخت فیلم تغییر کرد. با شکل گیری سینمای دارای اهمیت بخش فرهنگی، این نوع فیلمسازی از شکل نظامی خود درآمد و حالا برای پیدا کردن راه حل جدید مانند همان زمان بود.

زمانی که به این زمینه رسیدیم، فیلمسازی سخت شد. مسئولین نیز مقداری نسبت به این موضوع دلسرد شدند؛ چراکه احساس می‌کردند جنگ تمام شده و دیگر فیلم جنگی به چه حسابی می آید؟ در صورتی که فیلمهای دفاع مقدس اهمیتش ثبت اتفاقات دوران دفاع مقدس بود. ما در تمام دنیا ادعا کردیم از خاک سرزمینمان دفاع کردیم و این روحیه دفاع باید در تاریخ هر مملکی وجود داشته باشد. در دیگر کشورها نمادی تصنعی برای تحریک احساسات وطن پرستی برای مردم خود درست می کنند در صورتی که ما در هر روستای دورافتاده مان شهید داریم. حدود یکسال پیش بنیاد شهید به این نتیجه رسید که باید به سینمای دفاع مقدس اهمیت بیشتری داد. با توجه به تغییراتی که در سینمای دنیا به وجود آمده است، دوباره برگشت به آن دوران بسیار سخت شده است.

به عقیده شما برای فیلمسازی در حوزه دفاع مقدس چه مرحله ای از همه مهم تر است؟

در واقع اساسی ترین مرحله تایید فیلمنامه است و اهمیت فیلمنامه در پیام محتوایی آن است. هر شهید محتوای اولش شهادتش است و مسئله دوم دورانی است که آن را گذرانده است.

چه کارهایی برای تقویت فیلمسازی در حوزه دفاع مقدس موثر است؟

در سالهای اخیر بنیاد شهید و امور ایثارگران کمیسیون فیلم و سریال تشکیل داد؛ به این صورت که از فیلمنامه های خوب حمایت می کند و همچنین برای تشویق فیلم و فیلمنامه «جشنواره ایثار» را برگزار کرد. با این کار نگاه جدید، نگرشها و شهدایی که فرصت نشده بود به آنها پرداخته شود وارد دنیای دفاع مقدس شد و در ادامه می بینیم که فیلمی مانند اتاقک گلی به عنوان اثری شاخص مطرح شد.  امیدواریم با این اتفاقات کمی از مشکلات کم شود و سینمای دفاع مقدس که مانند نگین انگشتری است در سینمای ما بیشتر نمایان شود.

چرا نتوانستیم هنوز  مفاهیم «شهید»، «آزاده» و «ایثارگری» را به فرزندانمان نشان دهیم، این کم کاری از کجاست؟

ببینید تاریخ سینمای دفاع مقدس سه مقطع دارد. یکی گزارشی است که در زمان جنگ بود مانند « روایت فتح» که گزارشهای مستند در جبهه هاست. قبل از این نیز «ما ایستاده ایم» در زمینه مستند اثر بسیار خوبی بود.

در ادامه هرچه دایره جنگ گسترش پیدا کرد و از جنوب به غرب رفت، کنترل فیلمسازی سخت تر شد؛ ولی فیلمسازان قدمهایی را برداشتند، وقتی قدمهای قصه ای برداشته شد، سینمای مرحله دوم به سمت تهییج جنگ رفت و بحث دفاع و حضور نظامی افراد در جنگ شکل گرفت. در ادامه سینمای پروپاگاندی و تبلیغی ادامه یافت تا مرحله پذیرش قطعنامه رخ داد. در آن زمان سوالی پیش آمد که ساخت فیلم درباره دفاع مقدس چه اهمیتی دارد و سینمای جنگ به چه دردی می خورد؟  برخی نگاه نقادانه به این مسئله گرفتند، برخی آدمهای ماورایی را به شکلی طبیعی دیدند و شهدای گرانقدری که تبدیل به اسطوره شده بودند تجزیه و تحلیل شدند. این نگرش باید در فیلمنامه تقویت شد.

این مرحله نیز گذشت. در یک دوره ای سینمای دفاع مقدس به شدت مغضوب واقع شد، واکنشها منفی شد و فیلمسازها دلسرد شدند؛ یعنی هر طرحی را ارائه می کردند یا فیلمنامه خوب نبود یا اینکه حرفی برای گفتن نداشت. از هر دو طرف کنار کشیدند.

این یک راهکار ساده ای داشت که سمیناری بگذارند تا این مسئله بررسی شود. در این زمینه اتفاقی دیگر روی داد. برخی خانواده ها دوست نداشتند اسمی از شهیدشان بیاید یا نقش زنان در دوره جنگ را تمام شده می دیدند.

این یک معضل بود که مثلا راجع به زندگی یکی از زنان پرفروغی که در جنگ حضور داشت، نمیشد فیلم ساخت.

نگاهتان را در فیلم «نبردی دیگر» برایمان بگویید.

ببینید در «نبردی دیگر» ما به اسرا به نحوی پرداختیم که در حقیقت مبارزه فرهنگی آنان را نشان می داد. آنان اسرایی بودند که بیکار ننشسته و حالا دیگر پزشک شده اند یا زبان انگلیسی یا عربی را از بر است  و اینگونه در زمینه ای دیگر حتی در بند اسارات تلاش می کند.

چرا کمتر از شما اثری در این حوزه می بینیم؟

ببینید هیچ منعی برای فیلمسازی من نبود الا خودم؛ چون احساس کردم حرف جدیدی در زمینه سینمای جنگ باید مطرح کرد و ارائه داد؛ اما آن حرف جدید دیگر وجود نداشت. در واقع من برایم مهم نیست که آمار فیلمسازی بدهم.

مهم این است که وقتی اثری را ساختم بگویم مثلا من فیلم «صلیب طلایی» را ساخته ام؛ چراکه به حضور شهدای ارامنه در جنگ 8 سال دفاع مقدس می پردازد. یعنی این انسانها به خاطر وطنشان جنگیدند کمااینکه هم آیین نبودیم ولی در وطن یکی بودیم و من وظیفه خود می دیدم که از آنها دفاع کنم. علی رغم مشکلاتی که برای من پیش آمده بود. در درجه اول باید فیلمسازان موضوعات جدیدی پیدا کنند که آنها انعکاس دقیقی از دفاع مقدس ارائه دهند در غیر اینصورت کاری عبث است.  شعاری است که همیشه می گوییم «الان اونها رفتند و ما راحتیم» پس چرا ما باید کاری کنیم که آنها را ناراحت کنیم. باید این کار انسجام داشته باشد.

نسلی که ما آغازکننده آن بودیم کم کم سنش بالا رفت، وقتی سن بالا می رود حرکت کم می شود، حساسیتش بیشتر می شود و  نتیجه آن کنار رفتن جمال شورجه، رسول ملاقلی پور، من و ... است.

چقدر جای خالی جوانان؛ افرادی که جنگ را ندیده اند؛ در ساخت آثار دفاع مقدسی کم است؟

زمانی من در جنگ حضور فیزیکی داشتم؛ اما الان در دوره ای هستیم که این نسل جنگ را تجربه نکرده است. نباید به او گفت حق ندارد فیلم جنگی بسازد باید افراد جدید و نسل جوان ورود کرده و زمینه برای اظهار نظر فرهنگی آنها آماده شود. باید زمینه رشد آدمهای مختلف را در زمینه دفاع مقدس آماده کنیم و اجازه دهیم شخص ورود پیدا کند. ما آنقدر سخت گرفتیم که همسران شهدا از ازدواج مجدد پرهیز کردند و گاهی تعدادی از آنها در این مسئله احساس گناه می کردند و این زمینه ساخت فیلم های دراماتیک را می بندد. الان دو سه سالی است که نگاه ها تغییر کرده و زنانی را می بینیم که در حال ساخت فیلمهای دفاع مقدسی هستند. کار جدید انسیه شاه حسینی نگاه جدیدی دارد که ما مردها آن را ندیدیم چون نگاه آن معطوف به زنان در جنگ هست.