به گزارش خبرنگار اجتماعی حیات، یوزپلنگ آسیایی، حیوانی که برای هزاران سال در بخش وسیعی از قاره کهن پرسه می زد و حالا تقریبا ردی از آن در این قلمرو به چشم نمی خورد.

زیستگاه آسیایی این یوز که روزی از سواحل مدیترانه تا هند ادامه داشت حالا تنها به ایران محدود شده است. از این رو به یوز آسیایی، یوز ایرانی نیز گفته می شود.

امروز یوز ایرانی تنها در بخشی از شمال شرق، مرکز ایران و پارک ملی کویر دیده می شود.

در حالی که یوز آفریقایی جزء گونه های حساس لیست قرمز قرار گرفته است، یوز ایرانی در شرایطی بحرانی تر، جزء گونه های به شدت در معرض خطر این لیست است؛ یعنی اکنون یوز ایرانی در یک قدمی انقراض کامل قرار دارد.

جایگاه یوزها در ایران باستان

اما چرا وضعیت یوز آسیایی یا همان یوز ایرانی به اینجا رسید؟ گربه سانانی که در فرهنگ، ادبیات و تاریخ ایرانی جایگاه بسزایی داشته است. از داستان های شاهنامه و نقاشی های مینیاتوری گرفته تا ظروف سفالگری قدیمی و فرش های دستبافت.

به گواه تاریخ شناسان، یوزها در زمان باستان، توسط یوزبانان نگهداری می شدند و برای اهلی شدن آموزش می دیدند. در حقیقت ازدیاد یوزها در دربار پادشاهان نشان دهنده قدرت آن ها به حساب می آمد.

ما طی سالیان اخیر تعداد یوزها به شکل چشمگیری کاهش یافت و تنها طی یک دهه گذشته این تعداد از 100 قلاده به حدود 20 قلاده رسید!

آماری که عده ای را برآن داشت تا با فرهنگ سازی، تلاش، همت و علاقه، یوزهای درحال انقراض را به چرخه زندگی بازگرداند. تلاشی که در نهایت منجر به تولد پیروز و دو توله دیگر شد.

اما متاسفانه تنها توله یوز ایرانی در نهایت در اسفند ماه سال 1401 و در سن 10 ماهگی تلف شد.

چه چیزی بلای جان پیروز شد؟

درحقیقت 11 اردیبهشت ماه سال 1401 بود که از جفت گیری 2 یوزپلنگ ایرانی که در پارک ملی توران نگهداری میشدند، 3 توله به دنیا آمد. 2 توله اول در همان روزهای اول تلف شدند و تنها پیروز زنده ماند.

توله اول تنها 4 روز زنده ماند و در نهایت به دلیل نقص ژنتیکی و چسبندگی ریه تلف شد و توله دوم نیز به علت استفاده از شیر بی کیفیت در همان چند روز ابتدایی تلف شد.

اما توله سوم زنده ماند و نام آن را پیروز گذاشتند. پیروز تنها روزنه امید کارشناسان محیط زیست و جانورشناسی بود و برای تکثیر نسل یوزپلنگ ایرانی از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. از این رو از پیروز در پارک جنگلی پردیسان نگهداری میشد.

از آنجایی که پیروز تحت نظر پرستار و دامپزشک و در محیطی نیمه اسارت و شرایط جسمی نامناسب رشد کرده بود، امکان رها سازی در طبیعت را نداشت.

اما به علت رسیدگی ناصحیح و غیرتخصصی، دستگاه گوارش «پیروز» دچار مشکل شد وبرای نخستین بار به بیمارستان دامپزشکی مرکزی انتقال داده شد. اما این روند به علت تشخیص نامناسب بیماری روز به روز بدتر شد و در نهایت پیروز برای دیالیز صفاقی به اتاق عمل رفت و تلف شد.

البته به باور رییس جامعه دامپزشکان ایران پیروز براثر تزریق داروی اشتباه تلف شد.

گفتنی است، در همان زمان مقرر شد فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی نشست ویژه‌ای جهت بررسی علل و عوامل مربوطه و بررسی اقدامات صورت گرفته با مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست و جمعی از دامپزشکان و کارشناسان برگزار نماید. اما ظاهرا این جلسه نیز بدون نتیجه مثبتی خاتمه یافت.

خبری که شوک بسیاری از ایرانیان و کاربران فضای مجازی را برانگیخت و تا مدتی هشتگ پیروز در اینستاگرام و توییتر بازتابی فراوانی داشت.

دو روز پس از جان باختن پیروز نیز علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست از بارداری «ایران» مادر پیروز خبر داده بود، خبری که پس از گذشت حدودا سه ماه توسط دامپزشکان تکذیب شد.

به گزارش حیات، متاسفانه پروژه های حفاظت از یوز ایرانی در کشور به علت عدم اراده قوی با شکست های پی در پی همراه شد.

به باور بسیاری از فعالان این حوزه، مسئولیت حیات وحش تنها برعهده دولت، سازمان های خصوصی، غیر دولتی ومردمی نیست. بلکه حفظ و نگهداری از حیات وحش وظیفه تک تک مردم است.

اما چیزی که بیش ازهرموردی ذهن دوستداران حیات وحش را آزرده می کند این است که با وجود غریب به چهار ماه ازاین اتفاق هنوز هیچ برنامه مدونی برای نجات این گونه حیات وحش ایرانی ارائه نشده است.

متاسفانه بسیاری از فعالان محیط زیست معتقدند همین حالا نیز نسل یوز ایرانی منقرض شده است و به باور عده ای دیگر هر دقیقه که زمان از دست می رود یک قدم به انقراض کامل این گونه نزدیک می شویم.

تکثیر درصورت عدم زیستگاه مناسب بی فایده است

قطعا حفظ زیستگاه، مهترین راه نجات گونه های در حال انقراض است، یعنی اگر زیستگاه مناسبی فراهم نشود با وجود تکثیر، نمی توان جلوی انقراض یوز را گرفت.

به اعتقاد کارشناسان اگر پیروز مانند یوزهای آفریقایی پس از تولد و مراقبت های اولیه در زیستگاه های امن رهاسازی می شد امروز شاهد از دست رفتن تنها بارقه امید این گونه نبودیم.

به باور مرتضی اسلامی مدیر عامل سابق انجمن یوزپلنگ ایرانی تجربیات متنوعی در دنیا برای رهاسازی جانوران گوشتخوار که در اسارت متولد شده وجود دارد که می توان از آن ها بهره مند شد.

اسلامی با اشاره به تجربه‌های جهانی برای احیای گونه های در معرض انقراض می گوید: گونه‌هایی بودند که کل جمعیتشان در محیط زیست منقرض شدند ولی به علت وجود تعدادی از این گونه ها دراسارت، آهسته آهسته احیا و به طبیعت برگردانده شدند و اکنون از خطر انقراض رهایی یافتند.

به گزارش حیات، مهمترین کاری که می توان برای نجات هر گونه ای انجام داد، این است که زیستگاه حفظ  شود، مادامی که زیستگاه حفظ نشود و فاقد امنیت باشد، سخن از احیا و حفاظت از هر گونه ای بی معناست.

امید است مسئولان ذی ربط پیش از اینکه این گونه حیرت انگیز ایرانی کاملا منقرض شود به داد یوزهایی برسند که در خطر نابودی قرار دارند.

گزارش از بهاره بهرامی